نام‌های تجاری:
کلروپرامین
تورازین
لاگاکتیل
گروه دارویی-درمانی:
آنتی‌سایکوتیک، برای درمان اختلالات روانشناختی مانند اسکیزوفرنی و اختلالات دو قطبی استفاده می‌شود. کلرپرومازین با تاثیر بر روی مواد شیمیایی مغز که بر رفتار و تفکر اثر می‌گذارند، کار می‌کند.
اشکال دارویی موجود:
– قرص:
– ۲۵ میلی‌گرم
– ۵۰ میلی‌گرم
– ۱۰۰ میلی‌گرم
– آمپول:
– ۲۵ میلی‌گرم/میلی‌لیتر
کلرپرومازین یکی از داروهای مهم در حوزه روانپزشکی است که به عنوان یک آنتی‌سایکوتیک شناخته می‌شود. این دارو به طور گسترده‌ای برای درمان اختلالات روانشناختی مانند اسکیزوفرنی و اختلالات دو قطبی استفاده می‌شود. کلرپرومازین با تاثیر بر روی مواد شیمیایی مغز که بر رفتار و تفکر اثر می‌گذارند، به بهبود علائم این اختلالات کمک می‌کند. اهمیت این دارو در سلامت روان و استفاده گسترده آن در عمل بالینی، نشان‌دهنده نقش حیاتی آن در درمان اختلالات روانشناختی است. در این مقاله، به بررسی فواید، خطرات و راهنمایی‌های استفاده ایمن از کلرپرومازین خواهیم پرداخت.
موارد مصرف کلرپرومازین (Chlorpromazine)
کلرپرومازین یکی از داروهای آنتی‌سایکوتیک است که به طور گسترده برای درمان اختلالات روانشناختی و برخی شرایط دیگر به کار می‌رود. این دارو عمدتاً برای موارد زیر تأیید شده است:
موارد مصرف تأیید شده (FDA approved)
- اسکیزوفرنی: کلرپرومازین به عنوان یک داروی اصلی در مدیریت علائم اسکیزوفرنی، مانند توهم و هذیان، استفاده می‌شود.
- اختلالات دو قطبی: این دارو می‌تواند در کنترل فازهای شیدایی و افسردگی در اختلالات دو قطبی مؤثر باشد.
- کنترل تهوع و استفراغ شدید: کلرپرومازین به دلیل خواص ضدتهوعی خود، در برخی موارد برای کنترل تهوع و استفراغ شدید به کار می‌رود.
- کنترل اضطراب شدید و بی‌قراری: در برخی موارد، این دارو برای کاهش اضطراب و بی‌قراری شدید تجویز می‌شود.
این دارو ممکن است برای جمعیت‌های خاصی مانند کودکان یا سالمندان با احتیاط و تحت نظر روانپزشک تجویز شود.
موارد مصرف غیررسمی (off-label)
علاوه بر کاربردهای تأیید شده، کلرپرومازین در برخی موارد به صورت غیررسمی برای شرایط دیگری نیز استفاده می‌شود:
- اختلالات خواب: در برخی موارد، کلرپرومازین برای بهبود مشکلات خواب به کار می‌رود، هرچند که این کاربرد به صورت رسمی تأیید نشده است.
- کنترل رفتارهای پرخاشگرانه: در برخی شرایط، این دارو برای کنترل رفتارهای پرخاشگرانه و ناپایدار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- درمان کمکی در افسردگی مقاوم به درمان: کلرپرومازین ممکن است به عنوان یک درمان کمکی در مواردی که افسردگی به درمان‌های استاندارد پاسخ نمی‌دهد، استفاده شود.
لازم به ذکر است که این موارد مصرف غیررسمی بر اساس تجربه بالینی و شواهد علمی موجود است، اما به طور رسمی توسط نهادهای نظارتی تأیید نشده‌اند. استفاده از کلرپرومازین در این موارد باید همیشه تحت نظر روانپزشک و با توجه به شرایط خاص بیمار انجام شود.
مکانیسم عمل کلرپرومازین (Chlorpromazine)
کلرپرومازین به عنوان یکی از داروهای آنتی‌سایکوتیک نسل اول شناخته می‌شود و مکانیسم عمل آن عمدتاً بر اساس تاثیر بر سیستم دوپامینرژیک مغز است. این دارو به عنوان یک آنتاگونیست قوی گیرنده‌های دوپامین نوع D2 عمل می‌کند. درک این مکانیسم به توضیح چگونگی اثرگذاری کلرپرومازین در درمان اختلالات روانشناختی مانند اسکیزوفرنی کمک می‌کند.
کلرپرومازین با مسدود کردن گیرنده‌های دوپامین در مسیرهای مزولیمبیک و مزوکورتیکال مغز، به کاهش علائم مثبت اسکیزوفرنی مانند توهم و هذیان کمک می‌کند. دوپامین یک انتقال‌دهنده عصبی است که نقش مهمی در تنظیم خلق و خو، تفکر و رفتار دارد. در اختلالاتی مانند اسکیزوفرنی، فعالیت بیش از حد دوپامین در این مسیرها می‌تواند به علائم روانپریشی منجر شود. با کاهش فعالیت دوپامین از طریق مسدود کردن گیرنده‌ها، کلرپرومازین به بهبود این علائم کمک می‌کند.
علاوه بر تاثیر بر گیرنده‌های دوپامین، کلرپرومازین بر گیرنده‌های سروتونین، هیستامین و آدرنرژیک نیز اثر می‌گذارد. این تاثیرات می‌تواند به کاهش علائم اضطراب، تهوع و استفراغ کمک کند و همچنین اثرات آرام‌بخش و ضدتهوعی داشته باشد.
از نظر فارماکوکینتیک، کلرپرومازین به خوبی از دستگاه گوارش جذب می‌شود و پس از مصرف خوراکی، به سرعت در بدن توزیع می‌شود. متابولیسم این دارو عمدتاً در کبد صورت می‌گیرد و از طریق ادرار و مدفوع دفع می‌شود. زمان لازم برای شروع اثرگذاری کلرپرومازین معمولاً چند ساعت پس از مصرف است و اثرات آن می‌تواند تا ۲۴ ساعت یا بیشتر ادامه یابد.
در نهایت، مکانیسم عمل کلرپرومازین با تاثیر بر سیستم‌های مختلف انتقال‌دهنده عصبی، بهبود علائم روانپریشی و دیگر علائم مرتبط با اختلالات روانشناختی را فراهم می‌کند. این اثرات به کاهش شدت و فراوانی علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کند.
نحوه مصرف و دوزهای کلرپرومازین (Chlorpromazine)
دوزهای معمول
کلرپرومازین به عنوان یک داروی آنتی‌سایکوتیک، دوزهای مختلفی دارد که بسته به شرایط بیمار و نوع اختلال روانشناختی متفاوت است:
- بزرگسالان:
- برای اسکیزوفرنی و سایر اختلالات روانپریشی: دوز اولیه معمولاً بین ۲۵ تا ۱۰۰ میلی‌گرم در روز است که می‌تواند به تدریج افزایش یابد. دوز نگهدارنده ممکن است به ۲۰۰ تا ۸۰۰ میلی‌گرم در روز برسد.
- برای کنترل تهوع و استفراغ: دوز معمول ۱۰ تا ۲۵ میلی‌گرم هر ۴ تا ۶ ساعت است.
- کودکان:دوزها برای کودکان بر اساس وزن بدن تعیین می‌شود و باید با احتیاط و تحت نظر روانپزشک تجویز شود.
- سالمندان:دوزهای پایین‌تر معمولاً برای سالمندان توصیه می‌شود تا خطر عوارض جانبی کاهش یابد.
کلرپرومازین در اشکال مختلفی از جمله قرص و آمپول موجود است و انتخاب شکل دارویی بستگی به نیاز بیمار و توصیه پزشک دارد.
چگونگی مصرف دارو
- کلرپرومازین معمولاً با یا بدون غذا مصرف می‌شود. در صورت بروز ناراحتی معده، بهتر است با غذا مصرف شود.
- اگر یک دوز را فراموش کردید، به محض یادآوری آن را مصرف کنید. اما اگر نزدیک به زمان دوز بعدی است، از دوز فراموش شده صرف‌نظر کنید و برنامه معمول خود را ادامه دهید. از مصرف دوز دو برابر پرهیز کنید.
- برای جلوگیری از فراموشی دوزها، می‌توانید از یادآورهای دارویی یا برنامه‌های موبایلی استفاده کنید.
مدت زمان مصرف
- کلرپرومازین ممکن است برای درمان کوتاه‌مدت یا به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی بلندمدت تجویز شود.
- قطع ناگهانی مصرف کلرپرومازین می‌تواند منجر به بازگشت علائم یا بروز علائم ترک شود. بنابراین، کاهش دوز باید تحت نظر روانپزشک و به تدریج انجام شود.
احتیاط‌ها و توصیه‌ها در مصرف
- از مصرف الکل در طول درمان با کلرپرومازین پرهیز کنید، زیرا می‌تواند اثرات آرام‌بخش دارو را تشدید کند.
- اگر کلرپرومازین باعث خواب‌آلودگی می‌شود، از رانندگی و کار با ماشین‌آلات سنگین خودداری کنید.
- مراجعه منظم به روانپزشک برای بررسی پیشرفت درمان و مدیریت هرگونه عوارض جانبی ضروری است.
- دارو را در دمای اتاق، دور از نور مستقیم و رطوبت نگهداری کنید و از دسترس کودکان دور نگه دارید.
- در صورت بروز هرگونه عوارض جانبی شدید یا واکنش آلرژیک، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.
همیشه پیش از شروع، تغییر یا قطع مصرف کلرپرومازین با روانپزشک خود مشورت کنید تا از ایمنی و اثربخشی درمان اطمینان حاصل کنید.
عوارض جانبی کلرپرومازین (Chlorpromazine)
عوارض جانبی شایع
کلرپرومازین، مانند بسیاری از داروهای روانشناختی، می‌تواند عوارض جانبی مختلفی داشته باشد. برخی از عوارض جانبی شایع شامل موارد زیر است:
- خواب‌آلودگی: در حدود ۱۰٪ تا ۳۰٪ از بیماران ممکن است خواب‌آلودگی را تجربه کنند. این عارضه معمولاً در هفته‌های اول مصرف ظاهر می‌شود و به تدریج کاهش می‌یابد.
- سرگیجه: سرگیجه به ویژه هنگام تغییر وضعیت از حالت نشسته به ایستاده، در حدود ۱۰٪ از بیماران گزارش شده است.
- خشکی دهان: این عارضه نیز شایع است و می‌تواند در حدود ۱۵٪ از بیماران رخ دهد.
- افزایش وزن: برخی بیماران ممکن است افزایش وزن را تجربه کنند که می‌تواند به دلیل تغییرات متابولیکی ناشی از دارو باشد.
عوارض جانبی کمتر شایع
برخی از عوارض جانبی کمتر شایع کلرپرومازین عبارتند از:
- تغییرات خلقی: برخی بیماران ممکن است تغییرات خلقی مانند افسردگی یا تحریک‌پذیری را تجربه کنند. این عوارض در کمتر از ۵٪ از بیماران مشاهده می‌شود.
- تاری دید: تاری دید ممکن است در کمتر از ۱٪ از بیماران رخ دهد و معمولاً با تنظیم دوز دارو کاهش می‌یابد.
- مشکلات گوارشی: مانند تهوع یا یبوست که در کمتر از ۵٪ از بیماران گزارش شده است. در صورت بروز این عوارض، مشاوره با روانپزشک توصیه می‌شود.
عوارض جانبی خطرناک
اگرچه نادر است، اما برخی از عوارض جانبی کلرپرومازین می‌توانند جدی و خطرناک باشند:
- واکنش‌های آلرژیک شدید: مانند کهیر، خارش، یا تورم که در کمتر از ۰٫۱٪ از بیماران رخ می‌دهد و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.
- مشکلات تنفسی: اگرچه بسیار نادر، اما ممکن است در برخی بیماران مشکلات تنفسی ایجاد شود.
- ضربان قلب نامنظم: این عارضه ممکن است در کمتر از ۰٫۱٪ از بیماران رخ دهد و نیازمند توجه فوری پزشکی است.
خطرات مرتبط با مصرف طولانی‌مدت
مصرف طولانی‌مدت کلرپرومازین می‌تواند با برخی خطرات همراه باشد:
- وابستگی دارویی: اگرچه این دارو به طور کلی به عنوان دارویی با پتانسیل وابستگی پایین شناخته می‌شود، اما مصرف طولانی‌مدت ممکن است به وابستگی روانی منجر شود.
- آسیب به کبد: مصرف طولانی‌مدت می‌تواند به آسیب کبدی منجر شود، بنابراین نظارت منظم بر عملکرد کبدی توصیه می‌شود.
- تغییرات عملکرد شناختی: برخی بیماران ممکن است تغییراتی در عملکرد شناختی خود تجربه کنند که نیاز به بررسی و تنظیم دوز دارد.
توصیه‌ها برای کاهش عوارض جانبی
برای کاهش عوارض جانبی کلرپرومازین، می‌توانید اقدامات زیر را در نظر بگیرید:
- مصرف دارو همراه با غذا: این کار می‌تواند به کاهش مشکلات گوارشی کمک کند.
- رعایت دوز تجویز شده توسط روانپزشک: همیشه دوز دارو را طبق دستور پزشک مصرف کنید و از تغییر خودسرانه دوز خودداری کنید.
- ارتباط مستمر با روانپزشک: در صورت بروز هرگونه عارضه جانبی یا نگرانی، با روانپزشک خود مشورت کنید تا بتوانید بهترین راهکار را برای مدیریت عوارض جانبی پیدا کنید.
موارد منع مصرف و احتیاط‌ها در رابطه با کلرپرومازین (Chlorpromazine)
موارد منع مصرف
- آلرژی به کلرپرومازین یا مواد تشکیل‌دهنده آن: افرادی که سابقه واکنش‌های آلرژیک به این دارو یا هر یک از مواد تشکیل‌دهنده آن دارند، نباید از کلرپرومازین استفاده کنند.
- مشکلات شدید کبدی یا کلیوی: این دارو ممکن است باعث تشدید مشکلات کبدی یا کلیوی شود و در افرادی که به این مشکلات دچار هستند، مصرف آن ممنوع است.
- بیماری‌های خاص مانند گلوکوم، میاستنی گراویس، یا آپنه خواب: در صورتی که این بیماری‌ها با مصرف کلرپرومازین مرتبط باشند، استفاده از این دارو توصیه نمی‌شود.
موارد احتیاط
- مصرف همزمان با الکل، سایر داروهای خواب‌آور، یا داروهای ضداضطراب: مصرف همزمان این داروها می‌تواند اثرات خواب‌آوری و سرکوب سیستم عصبی مرکزی را افزایش دهد و باید با احتیاط و تحت نظارت روانپزشک انجام شود.
- گروه‌های پرخطر: سالمندان، افراد با سابقه سوءمصرف مواد، افراد مبتلا به افسردگی شدید، یا بیماری‌های روانشناختی مزمن نیاز به نظارت دقیق‌تر دارند. کلرپرومازین ممکن است در این افراد عوارض جانبی بیشتری ایجاد کند و باید با احتیاط مصرف شود.
بارداری و شیردهی
دسته C
خطر احتمالی: مطالعات حیوانی اثرات جانبی روی جنین نشان داده‌اند و مطالعات کافی در انسان انجام نشده است. این دارو فقط زمانی تجویز می‌شود که منافع آن بیشتر از خطرات احتمالی باشد.
- بارداری: کلرپرومازین در دسته C قرار دارد و باید تنها در صورتی که منافع آن برای مادر بیشتر از خطرات احتمالی برای جنین باشد، مصرف شود. مشاوره با روانپزشک قبل از مصرف در دوران بارداری ضروری است.
- شیردهی: این دارو ممکن است به شیر مادر منتقل شود و می‌تواند بر نوزاد تأثیر بگذارد. مشاوره با روانپزشک برای ارزیابی خطرات و منافع مصرف کلرپرومازین در دوران شیردهی توصیه می‌شود.
مصرف بیش از حد
- علائم مصرف بیش از حد: خواب‌آلودگی شدید، تنفس آهسته، بیهوشی، یا خطر کما ممکن است از علائم مصرف بیش از حد کلرپرومازین باشند.
- اقدامات اضطراری: در صورت مصرف بیش از حد، بلافاصله با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید یا به بیمارستان مراجعه کنید. مداخله پزشکی سریع می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.
همیشه توصیه می‌شود که قبل از شروع یا تغییر دوز دارو، با روانپزشک خود مشورت کنید تا از ایمنی و اثربخشی درمان اطمینان حاصل کنید.
سؤالات متداول
این دارو برای درمان چه شرایطی استفاده می‌شود؟
کلرپرومازین برای درمان اختلالات روانشناختی مانند اسکیزوفرنی، اختلالات دو قطبی، کنترل تهوع و استفراغ شدید و کاهش اضطراب و بی‌قراری شدید استفاده می‌شود.
چگونه این دارو عمل می‌کند؟
کلرپرومازین با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی و تغییر عملکرد برخی از مواد شیمیایی در مغز، به کاهش علائم روانشناختی کمک می‌کند.
چه مدت طول می‌کشد تا اثرات دارو را احساس کنم؟
اثرات کلرپرومازین معمولاً در عرض چند روز تا چند هفته پس از شروع مصرف قابل مشاهده است، اما ممکن است زمان دقیق آن برای هر فرد متفاوت باشد.
دوز معمول این دارو چقدر است و چگونه باید آن را مصرف کنم؟
دوز کلرپرومازین بسته به شرایط بیمار و نظر روانپزشک متفاوت است. معمولاً به صورت قرص یا تزریق تجویز می‌شود و باید طبق دستور پزشک مصرف شود.
اگر یک دوز را فراموش کنم، چه باید بکنم؟
اگر یک دوز را فراموش کردید، به محض یادآوری آن را مصرف کنید. اگر نزدیک به زمان دوز بعدی است، دوز فراموش شده را نادیده بگیرید و به برنامه معمول خود بازگردید. هرگز دو دوز را همزمان مصرف نکنید.
عوارض جانبی شایع این دارو چیست؟
عوارض جانبی شایع شامل خواب‌آلودگی، سرگیجه، خشکی دهان و افزایش وزن است. در صورت بروز هرگونه عارضه جانبی نگران‌کننده، با روانپزشک خود مشورت کنید.
آیا این دارو با سایر داروهایی که مصرف می‌کنم تداخل دارد؟
کلرپرومازین می‌تواند با برخی داروها تداخل داشته باشد. مهم است که روانپزشک خود را از تمام داروهایی که مصرف می‌کنید مطلع کنید.
آیا می‌توانم در حین مصرف این دارو الکل بنوشم؟
مصرف الکل با کلرپرومازین می‌تواند اثرات خواب‌آوری را افزایش دهد و توصیه نمی‌شود.
آیا این دارو می‌تواند باعث وابستگی یا اعتیاد شود؟
کلرپرومازین به طور کلی به عنوان دارویی با پتانسیل وابستگی پایین شناخته می‌شود، اما باید طبق دستور پزشک مصرف شود.
آیا مصرف این دارو در دوران بارداری یا شیردهی بی‌خطر است؟
مصرف کلرپرومازین در دوران بارداری و شیردهی باید با احتیاط و تحت نظر روانپزشک باشد، زیرا ممکن است خطراتی برای جنین یا نوزاد داشته باشد.
آیا مصرف این دارو بر توانایی رانندگی یا کار با ماشین‌آلات تأثیر می‌گذارد؟
کلرپرومازین می‌تواند باعث خواب‌آلودگی و کاهش هوشیاری شود، بنابراین باید در هنگام رانندگی یا کار با ماشین‌آلات احتیاط کرد.
چه مدت باید این دارو را مصرف کنم؟
مدت زمان مصرف کلرپرومازین بسته به شرایط فرد و نظر روانپزشک متفاوت است. هرگز بدون مشورت با پزشک مصرف دارو را قطع نکنید.
آیا می‌توانم مصرف این دارو را به طور ناگهانی قطع کنم؟
قطع ناگهانی کلرپرومازین می‌تواند باعث بروز علائم ترک شود. کاهش تدریجی دوز تحت نظر روانپزشک توصیه می‌شود.
اگر عوارض جانبی شدیدی تجربه کنم، چه باید بکنم؟
در صورت بروز عوارض جانبی شدید، فوراً با روانپزشک خود تماس بگیرید یا به مرکز فوریت‌های پزشکی مراجعه کنید.
آیا این دارو با شرایط پزشکی دیگری که دارم تداخل دارد؟
کلرپرومازین ممکن است با برخی شرایط پزشکی تداخل داشته باشد. مهم است که روانپزشک خود را از تمام شرایط پزشکی خود مطلع کنید.
آیا مصرف این دارو بر وزن من تأثیر می‌گذارد؟
برخی بیماران ممکن است افزایش وزن را تجربه کنند. در صورت نگرانی، با روانپزشک خود مشورت کنید.
آیا مصرف این دارو می‌تواند بر زندگی جنسی من تأثیر بگذارد؟
کلرپرومازین ممکن است بر عملکرد جنسی تأثیر بگذارد. در صورت بروز مشکلات، با روانپزشک خود صحبت کنید.
آیا این دارو می‌تواند باعث تغییرات خلقی شود؟
کلرپرومازین می‌تواند بر خلق و خو تأثیر بگذارد. در صورت بروز تغییرات غیرمعمول، با روانپزشک خود مشورت کنید.
آیا نیاز به انجام آزمایش‌های منظم در حین مصرف این دارو دارم؟
برخی بیماران ممکن است نیاز به آزمایش‌های منظم برای پایش سلامت داشته باشند. روانپزشک شما می‌تواند راهنمایی کند.
آیا این دارو با مکمل‌های غذایی یا گیاهی تداخل دارد؟
مصرف همزمان مکمل‌های غذایی یا گیاهی با کلرپرومازین ممکن است تداخل داشته باشد. همیشه قبل از مصرف هرگونه مکمل جدید با روانپزشک خود مشورت کنید.
نتیجه‌گیری
کلرپرومازین به عنوان یکی از داروهای کلیدی در درمان اختلالات روانشناختی، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی بیماران دارد. این دارو با فواید و خطرات خاص خود، نیازمند استفاده دقیق و تحت نظر روانپزشک است. توصیه می‌شود که افراد برای دریافت مشاوره شخصی و اطلاعات بیشتر، با روانپزشک خود مشورت کنند. تصمیم‌گیری آگاهانه و بهره‌گیری از مشاوره تخصصی، گام‌های مهمی در مدیریت موثر مشکلات روانشناختی هستند.
منابع
- Medscape. Drug Reference. Medscape.
- National Alliance on Mental Illness (NAMI). Mental Health Medications. NAMI.
- WebMD. Drugs and Medications A-Z. WebMD.
- Stahl, S. M. (2019). Stahl’s Essential Psychopharmacology: Neuroscientific Basis and Practical Applications (5th ed.). Cambridge University Press.
- Bezchlibnyk-Butler, K., & Jeffries, J. (2021). Clinical Handbook of Psychotropic Drugs (24th ed.). Hogrefe Publishing.
- Schatzberg, A. F., & Nemeroff, C. B. (2023). The American Psychiatric Association Publishing Textbook of Psychopharmacology (6th ed.). American Psychiatric Association Publishing.
