نام‌های تجاری:
دپاکین
اپیلیم
والپروات سدیم
گروه دارویی-درمانی:
ضد تشنج، تثبیت‌کننده خلق، و ضد مانیا. والپروات به عنوان یک داروی تثبیت‌کننده خلق و ضد تشنج عمل می‌کند و با افزایش سطح گابا در مغز به کنترل تشنج و تثبیت خلق کمک می‌کند.
اشکال دارویی موجود:
– قرص:
– ۲۰۰ میلی‌گرم
– ۵۰۰ میلی‌گرم
– شربت:
– ۲۵۰ میلی‌گرم در ۵ میلی‌لیتر
– آمپول:
– ۴۰۰ میلی‌گرم در ۴ میلی‌لیتر
در دنیای پیچیده روانشناختی و عصبی، داروها نقش حیاتی در بهبود کیفیت زندگی بیماران دارند. یکی از این داروهای مهم والپروات است که به عنوان یک تثبیت‌کننده خلق و ضد تشنج شناخته می‌شود. این دارو به طور گسترده‌ای در درمان اختلالات روانشناختی و عصبی مانند صرع و اختلال دوقطبی استفاده می‌شود. والپروات با افزایش سطح گابا در مغز به کنترل تشنج و تثبیت خلق کمک می‌کند. اهمیت والپروات در درمان این اختلالات و استفاده گسترده آن در عمل بالینی، آن را به یکی از داروهای پرکاربرد در حوزه سلامت روان و عصب‌شناسی تبدیل کرده است. در این مقاله، به بررسی مزایا، خطرات و راهنمایی‌های استفاده ایمن از والپروات خواهیم پرداخت.
موارد مصرف والپروات (Valproate)
والپروات یکی از داروهای مهم در درمان اختلالات روانشناختی و عصبی است. این دارو به طور رسمی برای موارد زیر تأیید شده است:
موارد مصرف تأیید شده (FDA approved)
- صرع: والپروات به عنوان یک داروی ضد تشنج برای کنترل انواع مختلف تشنج‌ها، از جمله تشنج‌های تونیک-کلونیک و تشنج‌های غیاب، استفاده می‌شود. این دارو با افزایش سطح گابا (یک ناقل عصبی مهاری) در مغز، به کاهش فعالیت‌های غیرطبیعی مغزی کمک می‌کند.
- اختلال دوقطبی: والپروات به عنوان یک تثبیت‌کننده خلق برای مدیریت فازهای مانیا (شیدایی) در اختلال دوقطبی استفاده می‌شود. این دارو به کاهش شدت و فراوانی اپیزودهای مانیا کمک می‌کند و می‌تواند برای پیشگیری از عود این اپیزودها نیز مؤثر باشد.
- میگرن: والپروات برای پیشگیری از حملات میگرن در بزرگسالان نیز تأیید شده است. این دارو می‌تواند به کاهش تعداد و شدت حملات میگرن کمک کند.
موارد مصرف غیررسمی (off-label)
علاوه بر موارد مصرف تأیید شده، والپروات در برخی موارد به صورت غیررسمی برای درمان شرایط دیگر نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد:
- اختلالات اضطرابی: در برخی موارد، والپروات به عنوان یک گزینه در درمان اضطراب شدید یا مقاوم به درمان‌های دیگر استفاده می‌شود، هرچند این کاربرد به طور رسمی تأیید نشده است.
- اختلالات رفتاری در کودکان و نوجوانان: والپروات ممکن است در برخی موارد برای کاهش رفتارهای تهاجمی یا کنترل نوسانات خلقی در کودکان و نوجوانان با اختلالات رفتاری استفاده شود.
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD): برخی از روانپزشکان ممکن است والپروات را به عنوان بخشی از درمان ترکیبی برای PTSD تجویز کنند، به ویژه در مواردی که علائم شدید و مقاوم به درمان‌های دیگر هستند.
لازم به ذکر است که استفاده از والپروات برای موارد غیررسمی باید تحت نظر دقیق روانپزشک صورت گیرد و با توجه به شواهد بالینی موجود و شرایط خاص هر بیمار انجام شود.
مکانیسم عمل والپروات (Valproate)
والپروات به عنوان یک داروی ضد تشنج و تثبیت‌کننده خلق، اثرات خود را از طریق چندین مکانیسم در سیستم عصبی مرکزی اعمال می‌کند. این دارو به طور عمده با تأثیر بر روی ناقل‌های عصبی و مسیرهای عصبی خاص، به کنترل علائم اختلالات روانشناختی و عصبی کمک می‌کند.
والپروات عمدتاً با افزایش سطح گاما آمینوبوتیریک اسید (GABA) در مغز عمل می‌کند. گابا یک ناقل عصبی مهاری است که نقش مهمی در کاهش فعالیت عصبی و پیشگیری از تحریک‌پذیری بیش از حد نورون‌ها دارد. والپروات با افزایش غلظت گابا، فعالیت‌های مهاری را تقویت کرده و از وقوع تشنج‌ها جلوگیری می‌کند. این افزایش ممکن است از طریق مهار آنزیم‌های تخریب‌کننده گابا یا افزایش تولید آن صورت گیرد.
علاوه بر این، والپروات ممکن است بر روی کانال‌های یونی، به ویژه کانال‌های سدیمی و کلسیمی، تأثیر بگذارد. این اثرات می‌تواند به کاهش تحریک‌پذیری نورون‌ها و تثبیت غشای سلولی کمک کند، که در نهایت منجر به کاهش فعالیت‌های غیرطبیعی عصبی می‌شود.
از نظر فارماکوکینتیکی، والپروات به خوبی از دستگاه گوارش جذب می‌شود و به پروتئین‌های پلاسما متصل می‌شود. متابولیسم آن عمدتاً در کبد صورت می‌گیرد و متابولیت‌های آن از طریق ادرار دفع می‌شوند. زمان لازم برای رسیدن به اثر درمانی ممکن است چند روز تا چند هفته باشد، و نیمه‌عمر آن در بدن معمولاً بین 9 تا 16 ساعت است.
والپروات به دلیل توانایی‌اش در تثبیت خلق و کنترل تشنج، به طور گسترده‌ای در درمان اختلالات دوقطبی و صرع استفاده می‌شود. با افزایش سطح گابا و تأثیر بر کانال‌های یونی، این دارو به کاهش نوسانات خلقی و پیشگیری از تشنج‌های ناگهانی کمک می‌کند، که در نهایت به بهبود کیفیت زندگی بیماران منجر می‌شود.
نحوه مصرف و دوزهای والپروات (Valproate)
دوزهای معمول
بزرگسالان:
- برای درمان صرع، دوز اولیه معمولاً ۱۰ تا ۱۵ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز است که به تدریج افزایش می‌یابد تا به دوز مؤثر برسد. دوز نگهدارنده معمولاً بین ۲۰ تا ۶۰ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز است.
- در اختلال دوقطبی، دوز اولیه ممکن است ۷۵۰ میلی‌گرم در روز باشد که بر اساس پاسخ بیمار تنظیم می‌شود.
کودکان:
- دوز اولیه برای کودکان معمولاً ۱۵ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز است. این دوز می‌تواند به تدریج افزایش یابد تا به دوز مؤثر برسد.
سالمندان:
- دوزها باید با احتیاط و با توجه به وضعیت کلی سلامت و عملکرد کبدی تنظیم شوند.
والپروات در اشکال مختلفی مانند قرص، شربت و آمپول موجود است و انتخاب فرم دارویی به شرایط بیمار و توصیه پزشک بستگی دارد.
چگونگی مصرف دارو
نحوه مصرف:
- والپروات معمولاً با غذا یا بدون غذا مصرف می‌شود. بهتر است دارو را در زمان‌های مشخصی از روز مصرف کنید تا سطح دارو در خون ثابت بماند.
در صورت فراموش کردن دوز:
- اگر یک دوز را فراموش کردید، به محض یادآوری آن را مصرف کنید. اما اگر نزدیک به زمان دوز بعدی است، دوز فراموش شده را نادیده بگیرید و به برنامه معمول خود ادامه دهید. هرگز دوز دوگانه مصرف نکنید.
پیشنهاد برای جلوگیری از فراموشی:
- استفاده از یادآورهای تلفن همراه یا قرار دادن دارو در مکانی که همیشه آن را ببینید، می‌تواند به جلوگیری از فراموشی کمک کند.
مدت زمان مصرف
- والپروات ممکن است به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی بلندمدت برای اختلالات دوقطبی و صرع تجویز شود.
- قطع ناگهانی دارو می‌تواند منجر به تشنج یا عود علائم شود، بنابراین کاهش دوز باید تحت نظر پزشک و به تدریج انجام شود.
احتیاط‌ها و توصیه‌ها در مصرف
احتیاط‌ها:
- از مصرف الکل خودداری کنید، زیرا می‌تواند اثرات آرام‌بخشی والپروات را تشدید کند.
- در صورت تجربه خواب‌آلودگی، از رانندگی و کار با ماشین‌آلات سنگین خودداری کنید.
توصیه‌ها:
- بررسی‌های منظم پزشکی برای ارزیابی عملکرد کبد و سطح دارو در خون ضروری است.
- دارو را در دمای اتاق و دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.
- داروهای منقضی شده یا غیرضروری را به درستی دفع کنید تا از سوء استفاده جلوگیری شود.
همیشه قبل از شروع، تغییر یا قطع مصرف والپروات با روانپزشک یا پزشک خود مشورت کنید تا از ایمنی و اثربخشی درمان اطمینان حاصل کنید.
عوارض جانبی والپروات (Valproate)
والپروات می‌تواند عوارض جانبی مختلفی ایجاد کند که در این مقاله به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.
عوارض جانبی شایع
والپروات می‌تواند منجر به برخی عوارض جانبی شایع شود که در حدود ۱۰٪ از بیماران گزارش شده‌اند. این عوارض معمولاً در هفته‌های اول مصرف ظاهر می‌شوند و اغلب به تدریج کاهش می‌یابند. برخی از این عوارض عبارتند از:
- خواب‌آلودگی: بسیاری از بیماران ممکن است احساس خواب‌آلودگی کنند که می‌تواند بر فعالیت‌های روزانه تأثیر بگذارد.
- سرگیجه: سرگیجه یکی از عوارض شایع است که ممکن است در شروع درمان تجربه شود.
- خشکی دهان: این حالت ممکن است باعث ناراحتی شود و باید با مصرف مایعات کافی مدیریت شود.
عوارض جانبی کمتر شایع
برخی از عوارض جانبی کمتر شایع والپروات که در کمتر از ۱٪ از بیماران مشاهده می‌شود، شامل موارد زیر است:
- تغییرات خلقی: ممکن است برخی افراد تغییرات خلقی مانند تحریک‌پذیری یا افسردگی را تجربه کنند.
- تاری دید: در برخی موارد، تاری دید گزارش شده است که نیاز به بررسی توسط روانپزشک دارد.
- مشکلات گوارشی: شامل تهوع، استفراغ یا اسهال که ممکن است نیاز به تنظیم دوز دارو داشته باشد.
عوارض جانبی خطرناک
اگرچه نادر است، اما والپروات می‌تواند منجر به عوارض جانبی خطرناک شود که نیاز به توجه فوری پزشکی دارند. این عوارض در کمتر از ۰٫۱٪ از بیماران رخ می‌دهد:
- واکنش‌های آلرژیک شدید: شامل کهیر، تورم صورت، لب‌ها یا زبان که ممکن است به مشکلات تنفسی منجر شود.
- مشکلات تنفسی: که می‌تواند نشانه‌ای از واکنش آلرژیک یا تأثیرات جدی‌تر دارو باشد.
- ضربان قلب نامنظم: که ممکن است نیاز به مداخله فوری پزشکی داشته باشد.
خطرات مرتبط با مصرف طولانی‌مدت
مصرف طولانی‌مدت والپروات ممکن است با برخی خطرات همراه باشد که باید تحت نظر روانپزشک مدیریت شود:
- وابستگی دارویی: در برخی موارد، وابستگی به دارو ممکن است ایجاد شود که نیاز به نظارت دقیق دارد.
- آسیب به کبد: والپروات می‌تواند به کبد آسیب برساند، بنابراین بررسی منظم عملکرد کبد ضروری است.
- تغییرات عملکرد شناختی: ممکن است برخی بیماران تغییراتی در حافظه یا تمرکز خود تجربه کنند.
توصیه‌ها برای کاهش عوارض جانبی
برای کاهش عوارض جانبی والپروات، می‌توانید از توصیه‌های زیر پیروی کنید:
- مصرف دارو همراه با غذا: این کار می‌تواند به کاهش مشکلات گوارشی کمک کند.
- رعایت دوز تجویز شده: همیشه دوز تجویز شده توسط روانپزشک را رعایت کنید و از تغییر خودسرانه دوز خودداری کنید.
- ارتباط با روانپزشک: در صورت بروز هرگونه عارضه جانبی غیرمنتظره یا نگرانی، با روانپزشک خود مشورت کنید.
با رعایت این توصیه‌ها و نظارت منظم، می‌توانید به مدیریت مؤثرتر عوارض جانبی والپروات کمک کنید.
موارد منع مصرف و احتیاط‌ها در رابطه با والپروات (Valproate)
موارد منع مصرف
- آلرژی به والپروات یا مواد تشکیل‌دهنده آن: افرادی که به والپروات یا هر یک از مواد تشکیل‌دهنده آن آلرژی دارند، نباید این دارو را مصرف کنند.
- بیماری‌های کبدی شدید: والپروات می‌تواند بر عملکرد کبد تأثیر بگذارد و در افرادی که مشکلات کبدی شدید دارند، نباید مصرف شود.
- اختلالات متابولیکی خاص: مانند اختلالات چرخه اوره که می‌تواند با مصرف والپروات تشدید شود.
موارد احتیاط
- مصرف همزمان با الکل: مصرف الکل می‌تواند اثرات خواب‌آور والپروات را تشدید کند و باید از مصرف همزمان خودداری شود.
- سالمندان: افراد مسن ممکن است نسبت به عوارض جانبی والپروات حساس‌تر باشند و نیاز به نظارت دقیق‌تری دارند.
- افراد با سابقه سوءمصرف مواد: این افراد باید تحت نظارت دقیق روانپزشک قرار گیرند تا از سوءمصرف احتمالی جلوگیری شود.
- افراد مبتلا به افسردگی شدید یا بیماری‌های روانشناختی مزمن: ممکن است نیاز به تنظیم دقیق‌تری از دوز دارو و نظارت مستمر داشته باشند.
بارداری و شیردهی
دسته‌بندی FDA برای بارداری:
- دسته D: خطر شناخته‌شده: شواهد مثبت از خطر برای جنین در انسان وجود دارد. با این حال، در مواردی که منافع درمانی برای مادر بیشتر از خطرات باشد، ممکن است استفاده از این داروها توجیه شود (مانند شرایط تهدیدکننده حیات).
- خطرات در بارداری: والپروات می‌تواند باعث نقص‌های مادرزادی جدی شود و باید در دوران بارداری تنها در صورت ضرورت شدید و تحت نظارت دقیق روانپزشک استفاده شود.
- شیردهی: والپروات به شیر مادر منتقل می‌شود و ممکن است بر نوزاد تأثیر بگذارد. مشورت با روانپزشک برای ارزیابی ریسک و منافع ضروری است.
مصرف بیش از حد
- علائم مصرف بیش از حد: شامل خواب‌آلودگی شدید، تنفس آهسته، بیهوشی، یا خطر کما.
- اقدامات اورژانسی: در صورت مصرف بیش از حد، بلافاصله با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید یا به بیمارستان مراجعه کنید. تأخیر در دریافت کمک پزشکی می‌تواند به عوارض جدی منجر شود.
همیشه توصیه می‌شود که بیماران قبل از شروع یا تغییر دوز والپروات با روانپزشک خود مشورت کنند تا از ایمنی و اثربخشی درمان اطمینان حاصل شود.
سؤالات متداول
این دارو برای درمان چه شرایطی استفاده می‌شود؟
والپروات برای درمان اختلالات مختلفی از جمله صرع، اختلال دوقطبی و پیشگیری از میگرن استفاده می‌شود. این دارو به کنترل تشنج‌ها و تثبیت خلق و خو کمک می‌کند.
چگونه این دارو عمل می‌کند؟
والپروات با افزایش سطح گابا، یک ناقل عصبی مهاری در مغز، فعالیت‌های غیرطبیعی مغزی را کاهش می‌دهد و به کنترل تشنج و تثبیت خلق کمک می‌کند.
چه مدت طول می‌کشد تا اثرات دارو را احساس کنم؟
اثرات والپروات ممکن است چند هفته طول بکشد تا به طور کامل احساس شود. در برخی افراد، بهبود علائم ممکن است زودتر رخ دهد.
دوز معمول این دارو چقدر است و چگونه باید آن را مصرف کنم؟
دوز والپروات بسته به شرایط بیمار و پاسخ به درمان متفاوت است. معمولاً با دوز کم شروع می‌شود و به تدریج افزایش می‌یابد. همیشه دستورالعمل پزشک خود را دنبال کنید.
اگر یک دوز را فراموش کنم، چه باید بکنم؟
اگر یک دوز را فراموش کردید، به محض یادآوری آن را مصرف کنید. اگر نزدیک به زمان دوز بعدی است، دوز فراموش شده را رها کنید و برنامه معمول خود را ادامه دهید. از دو برابر کردن دوز خودداری کنید.
عوارض جانبی شایع این دارو چیست؟
عوارض جانبی شایع شامل خواب‌آلودگی، سرگیجه، و مشکلات گوارشی مانند تهوع است. اگر عوارض جانبی شدید یا مداوم بودند، با پزشک خود مشورت کنید.
آیا این دارو با سایر داروهایی که مصرف می‌کنم تداخل دارد؟
بله، والپروات می‌تواند با برخی داروها تداخل داشته باشد. مهم است که پزشک خود را از تمام داروها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید، مطلع کنید.
آیا می‌توانم در حین مصرف این دارو الکل بنوشم؟
مصرف الکل با والپروات می‌تواند اثرات خواب‌آور دارو را تشدید کند و بهتر است از مصرف همزمان آن خودداری کنید.
آیا این دارو می‌تواند باعث وابستگی یا اعتیاد شود؟
والپروات به طور معمول باعث وابستگی یا اعتیاد نمی‌شود، اما باید طبق دستور پزشک مصرف شود.
آیا مصرف این دارو در دوران بارداری یا شیردهی بی‌خطر است؟
والپروات می‌تواند خطراتی برای جنین داشته باشد و باید در دوران بارداری با احتیاط و تحت نظر پزشک مصرف شود. در دوران شیردهی نیز باید با پزشک مشورت شود.
آیا مصرف این دارو بر توانایی رانندگی یا کار با ماشین‌آلات تأثیر می‌گذارد؟
والپروات ممکن است باعث خواب‌آلودگی یا سرگیجه شود، بنابراین باید در رانندگی و کار با ماشین‌آلات احتیاط کنید.
چه مدت باید این دارو را مصرف کنم؟
مدت زمان مصرف والپروات بستگی به شرایط شما و پاسخ به درمان دارد و باید طبق توصیه پزشک ادامه یابد.
آیا می‌توانم مصرف این دارو را به طور ناگهانی قطع کنم؟
قطع ناگهانی والپروات می‌تواند به تشدید علائم منجر شود. همیشه قبل از قطع دارو با پزشک خود مشورت کنید.
اگر عوارض جانبی شدیدی تجربه کنم، چه باید بکنم؟
در صورت تجربه عوارض جانبی شدید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید.
آیا این دارو با شرایط پزشکی دیگری که دارم تداخل دارد؟
برخی شرایط پزشکی ممکن است با مصرف والپروات تداخل داشته باشند. پزشک خود را از تمام شرایط پزشکی خود مطلع کنید.
آیا مصرف این دارو بر وزن من تأثیر می‌گذارد؟
برخی افراد ممکن است افزایش یا کاهش وزن را تجربه کنند. در صورت نگرانی، با پزشک خود مشورت کنید.
آیا مصرف این دارو می‌تواند بر زندگی جنسی من تأثیر بگذارد؟
تغییرات در عملکرد جنسی ممکن است رخ دهد. اگر این مسئله برای شما نگران‌کننده است، با پزشک خود صحبت کنید.
آیا این دارو می‌تواند باعث تغییرات خلقی شود؟
والپروات به تثبیت خلق کمک می‌کند، اما در برخی افراد ممکن است تغییرات خلقی رخ دهد. در صورت بروز این علائم، با پزشک مشورت کنید.
آیا نیاز به انجام آزمایش‌های منظم در حین مصرف این دارو دارم؟
بله، پزشک ممکن است آزمایش‌های منظم خون برای بررسی عملکرد کبد و سطح دارو در خون تجویز کند.
آیا این دارو با مکمل‌های غذایی یا گیاهی تداخل دارد؟
برخی مکمل‌ها ممکن است با والپروات تداخل داشته باشند. قبل از مصرف هر گونه مکمل با پزشک خود مشورت کنید.
نتیجه‌گیری
در پایان، والپروات به عنوان یک داروی کلیدی در مدیریت اختلالات روانشناختی و عصبی مانند صرع و اختلال دوقطبی شناخته می‌شود. با توجه به مزایا و خطرات این دارو، استفاده ایمن و موثر از آن نیازمند مشاوره با روانپزشک و پیروی دقیق از دستورات پزشکی است. برای تصمیم‌گیری آگاهانه و مدیریت بهتر سلامت روان، مشاوره با متخصصان و دسترسی به منابع معتبر اهمیت زیادی دارد. با آگاهی و مشورت صحیح، می‌توان به بهبود کیفیت زندگی و کاهش علائم اختلالات روانشناختی دست یافت.
منابع
- Medscape. Drug Reference. Medscape.
- National Alliance on Mental Illness (NAMI). Mental Health Medications. NAMI.
- WebMD. Drugs and Medications A-Z. WebMD.
- Stahl, S. M. (2019). Stahl’s Essential Psychopharmacology: Neuroscientific Basis and Practical Applications (5th ed.). Cambridge University Press.
- Bezchlibnyk-Butler, K., & Jeffries, J. (2021). Clinical Handbook of Psychotropic Drugs (24th ed.). Hogrefe Publishing.
- Schatzberg, A. F., & Nemeroff, C. B. (2023). The American Psychiatric Association Publishing Textbook of Psychopharmacology (6th ed.). American Psychiatric Association Publishing.
