آیا تا به حال به این فکر کردهاید که چرا برخی افراد در شرایط اضطراری به کمک دیگران میشتابند، در حالی که برخی دیگر بیتفاوت عبور میکنند؟ آزمایش سامری خوب به بررسی این سؤال میپردازد. این آزمایش که در دهه ۱۹۷۰ توسط جان دارلی و دانیل باتسون انجام شد، به یکی از مهمترین مطالعات در زمینه روانشناسی اجتماعی تبدیل شده است. پژوهشگران به دنبال کشف عواملی بودند که باعث میشود افراد در موقعیتهایی که نیاز به کمک دیگران دارند، به عمل بپردازند یا از آن صرفنظر کنند. این مطالعه نه تنها به درک رفتار انسانی کمک کرده، بلکه در تحلیلهای اجتماعی و فرهنگی نیز تأثیرگذار بوده است. در ادامه، با روشها، یافتهها و پیامدهای این آزمایش آشنا خواهیم شد و تأثیرات آن را بر درک کنونی ما از رفتار انسان بررسی خواهیم کرد.
پیشزمینه و خاستگاه آزمایش آزمایش سامری خوب (The Good Samaritan Experiment)
در دهه ۱۹۷۰، جهان با تغییرات اجتماعی و فرهنگی گستردهای روبرو بود. جنبشهای حقوق مدنی و اعتراضات ضد جنگ، توجه مردم را به مسئولیتهای اجتماعی و اخلاقی جلب کرده بود. در این دوره، سوالات مهمی درباره طبیعت رفتار انسانی و تمایل به کمک به دیگران مطرح میشد. این تغییرات اجتماعی و فرهنگی، زمینهساز مطالعهای شد که به بررسی شرایطی پرداخت که در آن افراد به کمک دیگران میشتابند یا از آن خودداری میکنند.
در روانشناسی اجتماعی، سوالاتی درباره عوامل موثر بر رفتارهای نوعدوستانه و کمکی در حال شکلگیری بود. محققان به دنبال فهمیدن این بودند که چه عواملی موجب میشود افراد در موقعیتهای اضطراری به دیگران کمک کنند. آیا این تمایل به کمک، یک ویژگی ذاتی است یا تحت تاثیر شرایط محیطی و اجتماعی قرار میگیرد؟ نظریههایی مانند تاثیر تماشاچی و بیتفاوتی اجتماعی در این زمان مطرح بودند که بر رفتار انسانها در حضور دیگران تمرکز داشتند.
جان دارلی و دانیل باتسون، دو روانشناس اجتماعی برجسته، با توجه به این سوالات و نظریهها، تصمیم گرفتند آزمایشی طراحی کنند که به بررسی عوامل موثر بر رفتارهای کمکی بپردازد. آنها به ویژه به دنبال فهمیدن این بودند که آیا فشارهای زمانی و دغدغههای شخصی میتوانند بر تصمیمگیری افراد در کمک به دیگران تاثیر بگذارند. دارلی و باتسون با الهام از داستان کتاب مقدس «سامری خوب» که در آن فردی به کمک یک غریبه میشتابد، این آزمایش را طراحی کردند.
آزمایش سامری خوب به عنوان یکی از مطالعات پیشگام در روانشناسی اجتماعی شناخته میشود که به درک عمیقتری از تاثیرات محیطی و اجتماعی بر رفتارهای انسانی کمک کرد. این آزمایش نشان داد که حتی افراد با نیتهای خوب ممکن است تحت فشارهای محیطی و زمانی از کمک به دیگران خودداری کنند. یافتههای این مطالعه به بررسی رفتارهای نوعدوستانه و تاثیرات موقعیتی در روانشناسی و علوم اجتماعی کمک شایانی کرد و به توسعه نظریههای جدید در این زمینه انجامید.
روش انجام آزمایش
آزمایش سامری خوب توسط جان دارلی و دانیل باتسون در دهه ۱۹۷۰ طراحی شد تا تأثیر فشارهای زمانی و دغدغههای شخصی بر رفتارهای کمکرسانی افراد را بررسی کند. این آزمایش با الهام از داستان کتاب مقدس «سامری خوب» به دنبال یافتن پاسخ این سؤال بود که آیا افراد با نیتهای خوب در شرایط مختلف به کمک دیگران میشتابند یا خیر.
در این مطالعه، شرکتکنندگان از میان دانشجویان الهیات دانشگاه پرینستون انتخاب شدند. این دانشجویان به دلیل زمینه تحصیلی خود به نظر میرسید که به طور طبیعی تمایل بیشتری به رفتارهای کمکرسانی داشته باشند. از لحاظ جمعیتی، شرکتکنندگان شامل مردان و زنانی در سنین بین ۲۰ تا ۳۰ سال بودند که به صورت داوطلبانه در این پژوهش شرکت کردند.
برای انجام آزمایش، محققان از یک محیط دانشگاهی استفاده کردند. این محیط شامل دو ساختمان بود که شرکتکنندگان باید از یکی به دیگری میرفتند. هر دانشجو ابتدا در یکی از ساختمانها حضور پیدا میکرد و به او گفته میشد که به ساختمان دیگر برود تا سخنرانیای درباره داستان سامری خوب ارائه دهد.
در طول مسیر، شرکتکنندگان با فردی مواجه میشدند که به نظر میرسید به کمک نیاز دارد. این فرد در راهرو بین دو ساختمان دراز کشیده بود و به ظاهر از درد رنج میبرد. هدف این بود که واکنش دانشجویان به این موقعیت بررسی شود.
مراحل آزمایش به این صورت بود که دانشجویان به سه گروه تقسیم شدند. به گروه اول گفته شد که عجله ندارند و زمان کافی برای رسیدن به ساختمان دوم دارند. به گروه دوم گفته شد که باید سریعتر حرکت کنند و به گروه سوم اعلام شد که به شدت دیر کردهاند و باید هر چه سریعتر به مقصد برسند.
محققان با استفاده از مشاهده مستقیم، رفتار هر دانشجو را ثبت کردند. آنها بررسی کردند که آیا دانشجو در مسیر خود توقف کرده و به فرد نیازمند کمک میکند یا به راه خود ادامه میدهد. دادههای جمعآوری شده نشان داد که فشار زمانی تأثیر قابل توجهی بر رفتار کمکرسانی دارد. شرکتکنندگانی که احساس میکردند دیر کردهاند، کمتر احتمال داشت به فرد نیازمند کمک کنند.
این آزمایش در یک جلسه انجام شد و به طور متوسط، هر شرکتکننده حدود ۳۰ دقیقه درگیر مراحل آزمایش بود. محققان پس از پایان آزمایش، اطلاعات لازم را به شرکتکنندگان ارائه دادند و به آنها توضیح دادند که هدف از این مطالعه چه بوده و چگونه نتایج به درک بهتر رفتار انسان کمک میکند.
در تمام مراحل، ملاحظات اخلاقی به دقت رعایت شد. قبل از شروع آزمایش، از تمامی شرکتکنندگان رضایتنامه کتبی گرفته شد و به آنها اطمینان داده شد که اطلاعات شخصیشان محرمانه باقی میماند. همچنین، پس از پایان آزمایش، جلسهای برای توضیح و رفع هرگونه ناراحتی احتمالی برگزار شد تا شرکتکنندگان از تجربه خود احساس رضایت کنند.
خوب ممکن است تحت تأثیر شرایط محیطی قرار بگیرند.
پیامدهای یافتهها
این نتایج به ما نشان میدهد که رفتارهای کمکرسانی بیشتر تحت تأثیر شرایط محیطی و موقعیتی قرار دارند تا ویژگیهای شخصیتی یا نیتهای درونی. به عبارت دیگر، حتی افرادی که به طور طبیعی تمایل به کمک به دیگران دارند، ممکن است در شرایط خاص از این رفتار خودداری کنند.
آزمایش سامری خوب با تاکید بر اهمیت فشارهای محیطی، به توسعه نظریههای جدید در روانشناسی اجتماعی کمک کرد. این مطالعه نشان داد که برای فهم کامل رفتار انسان، باید به شرایط و زمینههایی که در آن قرار دارد توجه کنیم.
نتایج غیرمنتظره یا جنجالی
یکی از نتایج غیرمنتظره این بود که حتی در میان دانشجویان الهیات که به نظر میرسید به دلیل زمینه تحصیلی خود به کمک به دیگران تمایل بیشتری داشته باشند، فشار زمانی تأثیر قابل توجهی داشت. این یافته برای بسیاری از روانشناسان و جامعهشناسان جالب توجه بود و به بحثهای بیشتری درباره نقش شرایط محیطی در رفتارهای انسانی دامن زد.
کاربردهای واقعی
یافتههای این آزمایش در طراحی سیاستها و برنامههای اجتماعی نیز کاربرد دارد. به عنوان مثال، در طراحی محیطهای کاری یا آموزشی، میتوان به ایجاد شرایطی پرداخت که افراد احساس فشار کمتری کنند و در نتیجه، تمایل بیشتری به همکاری و کمک به دیگران داشته باشند. همچنین، در طراحی برنامههای آموزشی و تربیتی، میتوان به آموزش مهارتهای مدیریت زمان و کاهش استرس توجه کرد تا افراد بتوانند در شرایط اضطراری به کمک دیگران بشتابند.
محدودیتها و ملاحظات
اگرچه این آزمایش نتایج مهمی را ارائه کرد، اما دارای محدودیتهایی نیز بود. یکی از محدودیتها، استفاده از نمونه کوچکی از دانشجویان الهیات بود که ممکن است نتایج را به جمعیتهای دیگر قابل تعمیم نکند. علاوه بر این، شرایط آزمایش به شدت کنترل شده بود و ممکن است نتایج در شرایط واقعی متفاوت باشد.
این محدودیتها نشان میدهد که برای درک کاملتر رفتارهای کمکرسانی، نیاز به تحقیقات بیشتری با نمونههای متنوعتر و در شرایط مختلف وجود دارد.
بحث و تحلیل آزمایش سامری خوب (The Good Samaritan Experiment)
آزمایش سامری خوب که توسط جان دارلی و دانیل باتسون انجام شد، یافتههای جالبی درباره رفتار انسانی در شرایط اضطراری ارائه داد. این مطالعه نشان داد که زمان و فشارهای مرتبط با آن میتوانند نقش مهمی در تصمیمگیری فرد برای کمک به دیگران ایفا کنند. به طور خاص، نتایج نشان دادند که افرادی که تحت فشار زمانی بودند، کمتر احتمال داشت به فردی نیازمند کمک کنند، حتی اگر درگیر مطالعهای درباره رفتارهای نوعدوستانه بودند.
این یافتهها به فهم بیشتری از تاثیرات محیطی بر رفتارهای نوعدوستانه کمک کردند و نشان دادند که نیت خوب به تنهایی برای انجام یک عمل کمککننده کافی نیست.
انتقادات و محدودیتها
یکی از انتقادات عمده به این آزمایش، مسائل اخلاقی مرتبط با ایجاد شرایط اضطراری مصنوعی برای شرکتکنندگان است. برخی از منتقدان بر این باورند که ایجاد چنین موقعیتهایی میتواند استرس و ناراحتی غیرضروری برای شرکتکنندگان به همراه داشته باشد. از لحاظ روششناسی، محدودیتهایی مانند اندازه نمونه و عدم تنوع در جمعیت شرکتکنندگان نیز میتواند بر قابلیت تعمیم نتایج تاثیر بگذارد.
بیشتر شرکتکنندگان این مطالعه دانشجویان الهیات بودند که ممکن است رفتارهایشان تحت تاثیر زمینههای تحصیلی و اعتقادی خاصی قرار گرفته باشد.
تأثیر بر روانشناسی و روانپزشکی
آزمایش سامری خوب تاثیر قابلتوجهی بر روانشناسی اجتماعی داشت. این مطالعه نه تنها به توسعه نظریههای مرتبط با رفتارهای نوعدوستانه کمک کرد، بلکه به بررسی عوامل موقعیتی و تاثیرات محیطی بر تصمیمگیری افراد نیز پرداخت.
در روانپزشکی و روانشناسی بالینی، این یافتهها به فهم عمیقتری از چگونگی تاثیر استرس و فشار زمانی بر رفتارهای فردی منجر شد و بر اهمیت درک محیطی که در آن رفتارها رخ میدهند، تاکید کرد.
انعکاسهای اخلاقی و فرهنگی
از دیدگاه اخلاقی، این آزمایش سوالاتی درباره مسئولیت محققان در ایجاد شرایط استرسزا برای شرکتکنندگان مطرح کرد. این مسائل امروزه در طراحی مطالعات روانشناسی همچنان مورد توجه قرار میگیرند.
از نظر فرهنگی، یافتهها نشان دادند که رفتارهای کمککننده میتوانند به شدت تحت تاثیر عوامل محیطی و اجتماعی قرار بگیرند، که این امر میتواند به درک بهتر تفاوتهای فرهنگی در رفتارهای نوعدوستانه کمک کند.
این آزمایش به یادآوری اهمیت درک عوامل موقعیتی در تحلیل رفتارهای انسانی کمک کرد و همچنان در مطالعات روانشناسی اجتماعی مورد استناد قرار میگیرد.
نتیجهگیری
آزمایش سامری خوب به ما نشان داد که عوامل محیطی و شرایط زمانی چگونه میتوانند بر تصمیمگیری و رفتار انسانها تأثیر بگذارند. این مطالعه به وضوح بیان کرد که حتی افراد با نیتهای خوب ممکن است تحت تأثیر فشارهای محیطی از کمک به دیگران خودداری کنند. از زمان انجام این آزمایش، درک عمیقتری از رفتار اجتماعی و اثرات موقعیتی به دست آمده است که در برنامهریزیهای اجتماعی و سیاستگذاریها نیز کاربرد دارد. با نگاه به گذشته و درسهایی که از این آزمایش گرفتهایم، میتوانیم به این فکر کنیم که چگونه میتوانیم در دنیای امروز، زمینههای مناسبی برای رفتارهای نوعدوستانه فراهم کنیم و به کمک دیگران بشتابیم.
منابع
- William Douglas Woody & Wayne Viney (2017). A History of Psychology: The Emergence of Science and Applications. Routledge.
- Edward Shorter (1997). A History of Psychiatry: From the Era of the Asylum to the Age of Prozac. John Wiley & Sons.
- Experiments in Psychology (2016). Experiments in Psychology. Motilal Banarsidass Publishing House.
- Psychological Experiments on the Internet (2000). Psychological Experiments on the Internet. Elsevier Science.
- Slater, L. (2004). Opening Skinner’s Box: Great Psychological Experiments of the Twentieth Century. W.W. Norton.
- Mook, D. G. (2004). Classic Experiments in Psychology. Bloomsbury Academic.
- Britt, M. A. (2016). Psych Experiments: From Pavlov’s Dogs to Rorschach’s Inkblots, Put Psychology’s Most Fascinating Studies to the Test. Adams Media.
- Hock, R. R. (2012). Forty Studies that Changed Psychology. Pearson Education.
