به عنوان یک والد، تقریباً هیچ چیز چالش‌برانگیزتر از زمانی نیست که فرزند شما تحت اضطراب قرار دارد. گاهی آشکار است که فرزندتان اضطراب دارد – آن‌ها سرکشی می‌کنند، بیشتر از حد معمول گریه می‌کنند، یا حس والدانه شما به شما می‌گوید که چیزی “اشتباه” است.
اما در مواقع دیگر، ممکن است مشخص نباشد که فرزند شما دچار اضطراب شده است و شما ممکن است احساس سردرگمی کنید. کودکان اغلب نمی‌توانند به طور مستقیم به والدین خود بگویند که مضطرب هستند. علاوه بر این، اضطراب در کودکان به همان شکلی که در بزرگسالان ظاهر می‌شود، بروز نمی‌کند.
اگر از خود پرسیدید “آیا فرزند من دچار اضطراب است؟”، شما تنها نیستید. بیایید نگاهی به نحوه‌ی بروز اضطراب در کودکان بیاندازیم: علائم و نشانه‌ها، عوامل ایجاد کننده اضطراب و راه‌های مقابله با آن.
اهمیت اضطراب در کودکان
همه ما گاه به گاه اضطراب را تجربه می‌کنیم، اما به عنوان یک بزرگسال معمولاً می‌توانیم شناسایی کنیم که مضطرب هستیم. ما ممکن است تنش در بدن خود، سردرد، ضربان قلب سریع و احساسات عمومی نگرانی و دلشوره را احساس کنیم.
اما کودکان اغلب کلماتی برای بیان احساسات خود ندارند و ممکن است قادر به تشخیص آنچه که احساس می کنند نباشند.
مهم است بدانیم که همانند بزرگسالان، کودکان نیز در واکنش به موقعیت‌های دشوار زندگی خود اضطراب را تجربه می‌کنند. به عنوان یک والد، مهم است که علائم و نشانه‌های اضطراب را شناسایی کنیم تا بتوانیم به فرزندان خود کمک کنیم بر اضطرابشان غلبه کنند.
علائم اضطراب در کودکان
علائم فیزیکی
کودکانی که دچار اضطراب هستند، ممکن است با مشکلات خواب مواجه شوند. علی‌رغم اینکه خسته هستند، ممکن است به سختی به خواب بروند یا شب را مکررا بیدار شوند. همچنین ممکن است تغییراتی در عادات غذایی آن‌ها مشاهده کنید؛ به طوری که بیشتر یا کمتر از حد معمول غذا بخورند.
کابوس‌های شبانه و خیس کردن بستر نیز می‌توانند نشانه‌ای از اضطراب باشند. کودکان مضطرب ممکن است از سردرد و دردهای شکمی شکایت کنند، به طوری که کودکان مدرسه‌ای ممکن است در زمانی که اضطراب دارند مرتبا به معلمین اعلام کنند که بیمارند.
علائم رفتاری
کودکانی که دچار اضطراب هستند، ممکن است بیشتر دچار خشم شوند و قشقرق به پا کنند و احتمال کمتری برای تبعیت از قوانین خانه داشته باشند. ممکن است تمایلی به شرکت در فعالیت‌هایی که معمولاً از آن‌ها لذت می‌بردند، نداشته باشند و ترجیح دهند در خانه بمانند. کودکان بزرگتر ممکن است نتوانند تکالیف خود یا کارهای خانه را انجام ندهند.
این کودکان ممکن است به رفتارهای نابالغانه ای که از سن آن‌ها گذشته است، بازگردند. عادات جدیدی مانند مکیدن انگشت، جویدن ناخن ممکن است در کودکان کوچکتر ظاهر شود. کودکان بزرگتر ممکن است رفتارهای تهاجمی و حتی قلدری نشان دهند و همچنین کاهش قابل توجهی در نمرات یا عملکرد تحصیلی مشاهده شود.
علائم هیجانی
کودکانی که دچار اضطراب هستند، ممکن است به طور ناخوشایندی دمدمی مزاج باشند—یک لحظه خوشحال و لحظه‌ای بعد غمگین. کودکان بزرگتر ممکن است خشمگین، تحریک‌پذیر و پرخاشگر باشند. کودکان مضطرب ممکن است به والدین خود بچسبند و احساس کنند که نمی‌توانند چیزهای جدید را امتحان کنند یا با افراد جدید ملاقات کنند.
این کودکان ممکن است نتوانند احساسات خود را کنترل کنند و به طور کلی به نظر برسند که احساسی‌تر هستند. همچنین ممکن است میزان زیادی از نگرانی و اضطراب در آن‌ها مشاهده شود.
چه چیزی باعث اضطراب در کودکان می‌شود؟
برنامه روزانه شلوغ
داشتن فعالیت‌های روزانه بیش از حد و وقت کم برای استراحت می‌تواند باعث ایجاد اضطراب در کودکان شود. کودکان به اوقاتی برای بازی و آرامش نیاز دارند تا ذهنشان را آرام کنند.
فشار تحصیلی یا اجتماعی
فشارهای مدرسه از جمله تلاش برای به دست آوردن نمرات عالی یا قرار گرفتن در گروه‌های اجتماعی می‌تواند منبع بزرگ اضطراب در کودکان باشد. انتظارات بالا می‌تواند کودکان را تحت فشار قرار دهد.
اضطراب جدایی
کودکانی که با جدایی از والدین خود مشکل دارند، ممکن است احساس اضطراب زیادی داشته باشند. این اضطراب می‌تواند به ویژه در موقعیت‌های جدید یا تغییرات بزرگ در زندگی بیشتر شود.
مشکلات مالی خانواده
نگرانی‌های مالی خانواده می‌تواند به راحتی به فرزندان منتقل شود و باعث ایجاد اضطراب در کودکان شود. دیدن والدین در حال نگرانی و استرس آن ها از لحاظ مالی می‌تواند باعث ایجاد نگرانی در کودکان شود.
نگرانی در مورد سلامتی عزیزان
نگرانی در مورد سلامت یا بهبود یکی از عزیزان می‌تواند منبع اضطراب برای کودکان باشد. آن‌ها ممکن است نگران باشند که چه اتفاقی خواهد افتاد و چه تأثیری بر زندگی‌شان خواهد داشت.
طلاق یا جدایی والدین
طلاق یا جدایی والدین می‌تواند تغییرات عمده‌ای را برای کودکان به همراه داشته باشد و باعث اضطراب شدید در آن‌ها شود. این تغییرات می‌تواند شامل تغییر زندگی، مکان زندگی و حتی تغییر در روابط با والدین باشد.
مرگ یکی از عزیزان
فقدان یکی از عزیزان می‌تواند باعث ایجاد اضطراب و غم در کودکان شود. آن‌ها ممکن است در درک و مقابله با این احساسات دشواری داشته باشند.
انتقال به مدرسه جدید
انتقال به مکان جدید و یا مدرسه جدید می‌تواند باعث اضطراب در کودکان شود. این تغییرات بزرگ می‌تواند باعث ایجاد احساس عدم ثبات و نگرانی در آن‌ها شود.
بی‌خانمانی یا عدم ثبات در مسکن
بی‌خانمانی یا مشکلات مربوط به مسکن می‌تواند منبع عظیمی از اضطراب برای کودکان باشد. عدم وجود مکان ثابت و امن برای زندگی می‌تواند احساس ناامنی و اضطراب را تقویت کند.
خانه یا محله ناامن
زندگی در محیطی ناامن می‌تواند باعث ایجاد نگرانی و اضطراب در کودکان شود. احساس عدم امنیت چه در خانه و چه در محله می‌تواند تأثیر زیادی بر روی روحیه و روان کودکان داشته باشد.
بلوغ و تغییرات بدنی
تغییرات فیزیکی ناشی از بلوغ می‌تواند باعث اضطراب در کودکان و نوجوانان شود. احساسات جدید و تغییرات بدنی می‌تواند باعث نگرانی‌ها و سوالات زیادی در ذهن آن‌ها شود.
مشکلات در دایره دوستان
مشکلات در روابط دوستانه مانند اختلافات و فشار همسالان می‌تواند منبع بزرگی از اضطراب برای کودکان باشد. این مشکلات می‌توانند باعث احساس تنهایی و بی‌ارزشی در کودکان شوند.
قلدری
تجربه قلدری در مدرسه یا محله می‌تواند ترس و اضطراب شدیدی را در کودکان ایجاد کند. این تجربه منفی می‌تواند تأثیر عمده‌ای بر روی روحیه و سلامت روانی کودکان بگذارد.
ترس از وقایع جهانی
اخبار مربوط به وقایع جهانی مانند جنگ‌ها و قتل عام ها می‌تواند باعث ایجاد اضطراب در کودکان شود. این ترس‌ها می‌توانند باعث احساس بی پناهی و نگرانی برای آینده شوند.
چگونه با اضطراب کودکان برخورد کنیم
ایجاد فضای امن
اولین گام در کمک به کودکان برای مقابله با اضطراب، ایجاد فضایی امن و بدون قضاوت برای بیان احساساتشان است. اطمینان حاصل کنید که آن‌ها می‌دانند می‌توانند با شما صحبت کنند بدون اینکه مورد قضاوت قرار گیرند.
به خوبی گوش دادن
گوش دادن فعال و بدون وقفه به صحبت‌های کودکان می‌تواند به کاهش اضطراب در کودکان کمک کند. بگذارید احساساتشان را بدون قطع کردن، تصحیح کردن، یا تلاش برای تغییر نحوه احساسشان بیان کنند.
کمک به کودکان خردسال در نامگذاری احساساتشان
کودکان خردسال ممکن است کلمات لازم برای بیان احساساتشان را نداشته باشند. به آن‌ها کمک کنید تا احساسات خود را فهمیده و آن ها را نامگذاری کنند و همچنین چگونه اضطراب در بدنشان نمود پیدا می‌کند.
ایجاد روال های منظم و با ثبات
روال‌های ثابت و قابل پیش‌بینی می‌توانند در کاهش اضطراب کودکان موثر باشند. برنامه‌های روزانه، وعده‌های غذایی و زمان خواب منظم می‌تواند به کودکان اطمینان خاطر بدهد و احساس امنیت را تقویت کند.
اطمینان از خواب، ورزش و تغذیه مناسب
تامین نیازهای اولیه کودکان از جمله خواب کافی، ورزش منظم و تغذیه سالم می‌تواند به کاهش اضطراب آن‌ها کمک کند. کودکانی که به خوبی استراحت کرده و بدنشان تغذیه مناسبی دریافت کرده است، کمتر مستعد اضطراب هستند.
توجه بدون قید و شرط
تخصیص زمانی هر روز برای توجه کامل و بدون شرط به کودکان بسیار مهم است. این می‌تواند شامل بازی کردن، صحبت کردن یا گوش دادن به احساسات آن‌ها باشد. این زمان مخصوص می‌تواند به کودکان اطمینان بدهد که شما همیشه برایشان حاضر هستید.
آماده کردن کودکان برای موقعیت‌های استرس‌زا
آماده کردن کودکان برای موقعیت‌های استرس‌زا می‌تواند به کاهش اضطراب آن‌ها کمک کند. توضیح دهید که چه چیزی باید انتظار داشته باشند و به سوالات آن‌ها پاسخ دهید.
تشویق به نوشتن احساسات
تشویق کودکان بزرگتر به نوشتن احساساتشان یا نگه‌داشتن یک دفتر خاطرات می‌تواند باعث کاهش اضطراب آن‌ها شود. نوشتن می‌تواند راهی برای بیان احساسات و شناخت بهتر خودشان باشد.
ترکیب مدیتیشن و ذهن‌آگاهی
ترکیب مدیتیشن و تمرینات ذهن‌آگاهی می‌تواند به کودکان کمک کند تا بهتر با اضطراب خود مقابله کنند. بسیاری از برنامه‌های مدیتیشن موجود، مخصوص کودکان طراحی شده‌اند و می‌توانند برای شروع، راهنمای خوبی باشند.
چه زمانی باید به روانپزشک یا روانشناس مراجعه کنید
گاهی نمی‌توانید به تنهایی از عهده همه چیز برآیید و اضطراب در کودکان به نقطه‌ای رسیده است که نیاز به کمک تخصصی برای عبور از آن دارند. علائمی که ممکن است نشان‌دهنده نیاز کودک به درمان، مشاوره یا ملاقات با روانپزشک و روانشناس باشد شامل موارد زیر است:
- کودک شما شروع به دوری از شما یا دوستان خود کرده است.
- کودک نه تنها دچار اضطراب شده، بلکه نشانه‌هایی از افسردگی یا نگرانی بیش از حد دارد.
- کودک نمی‌تواند خشم یا رفتارهای تهاجمی خود را کنترل کند.
- کودک شما در مدرسه دچار افت تحصیلی یا در موقعیت‌های اجتماعی دچار مشکلاتی است.
والدین نیز ممکن است در تلاش برای کمک به فرزندشان دچار استرس و نگرانی شوند. اگر احساس می‌کنید که نمی‌توانید به تنهایی از عهده کمک به کودک خود برآیید، شما نیز ممکن است نیاز به حمایت حرفه ای داشته باشید. صحبت با روانپزشک یا روانشناس می‌تواند به شما ابزارها و راهکارهایی بدهد تا بهترین حمایت را از فرزندتان داشته باشید.
اگرچه برخی از نشانه‌های اضطراب در کودکان واضح است، اما بسیاری اوقات ممکن است به سختی متوجه شوید که آیا کودک شما با اضطراب مواجه است یا نه. اگر در این باره مردد هستید و همچنان نگرانی دارید، می توانید با روانپزشک یا روانشناس مشورت کنید. برخی از کودکان ممکن است با مشکلاتی مانند ناتوانی یادگیری، اختلال نقص توجه بیش فعالی (ADHD) یا سایر اختلالات روانشناختی مواجه باشند که ممکن است علائم آن‌ها را تشدید کند.
در حالی که بسیاری از موقعیت‌های استرس‌زا را می‌توان با راهکارهای پایه‌ای مدیریت کرد، اما شرایط استرس‌زای شدید مانند مرگ یکی از عزیزان، طلاق و یا قلدری در مدرسه ممکن است نیاز به حمایت اضافی از یک مشاور یا درمانگر داشته باشد. انگیزه برای کمک گرفتن در این شرایط نه تنها به بهبود وضعیت روانی کودکان کمک می‌کند بلکه می‌تواند جلوگیری از مشکلات بلندمدت و پایدار را ممکن سازد.
به خاطر داشته باشید که شما تنها نیستید و برای شما و فرزندتان کمک و حمایت‌های فراوانی وجود دارد. استفاده از این منابع می‌تواند به شما کمک کند تا به بهترین شیوه از فرزندتان حمایت کنید و مسیر بهبود و سلامت روانی او را تسهیل کنید.
منابع
- American Psychological Association. How to help children and teens manage their stress.
- National Library of Medicine. Stress in childhood.
- American Psychological Association. How to help children and teens manage their stress.
- Nemours Children’s Health. Childhood Stress.
- Kamis C. The Long-Term Impact of Parental Mental Health on Children’s Distress Trajectories in Adulthood. Society and Mental Health. 2021;11(1). doi:10.1177/2156869320912520
- Franke H. Toxic Stress: Effects, Prevention and Treatment. Children (Basel). 2014;1(3):390-402. doi:10.3390/children1030390
