نام‌های تجاری:
پرفنازین
ترانکویل
گروه دارویی-درمانی:
آنتی‌سایکوتیک نسل اول، مورد استفاده در درمان اختلالات روانشناختی مانند اسکیزوفرنی و اختلالات خلقی
اشکال دارویی موجود:
– قرص:
– ۲ میلی‌گرم
– ۴ میلی‌گرم
– ۸ میلی‌گرم
– آمپول:
– ۵ میلی‌گرم
پرفنازین یکی از داروهای مهم در حوزه روانپزشکی است که به عنوان آنتی‌سایکوتیک نسل اول شناخته می‌شود. این دارو به طور عمده برای درمان اختلالات روانشناختی مانند اسکیزوفرنی و اختلالات خلقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. پرفنازین با کاهش فعالیت‌های غیرطبیعی در مغز به بهبود علائم روانشناختی کمک می‌کند. اهمیت این دارو در مدیریت بیماری‌های روانشناختی و استفاده گسترده آن در مراکز درمانی بر کسی پوشیده نیست. در این مقاله به بررسی کامل فواید، خطرات و راهنمایی‌های استفاده ایمن از پرفنازین خواهیم پرداخت.
موارد مصرف پرفنازین (Perphenazine)
موارد مصرف تأیید شده (FDA approved)
پرفنازین یک داروی آنتی‌سایکوتیک نسل اول است که به طور گسترده‌ای برای درمان اختلالات روانشناختی مانند اسکیزوفرنی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو به کاهش توهمات، هذیان‌ها و سایر علائم روانشناختی مرتبط با اسکیزوفرنی کمک می‌کند. همچنین، پرفنازین می‌تواند در درمان اختلالات خلقی مانند اختلال دوقطبی به کار رود، به ویژه در کنترل فازهای مانیا (شیدایی) که با افزایش غیرطبیعی انرژی و رفتارهای پرخطر همراه است.
این دارو به طور خاص برای بیمارانی که به درمان‌های دیگر پاسخ نداده‌اند یا تحمل آنها را نداشته‌اند، توصیه می‌شود. در برخی موارد، پرفنازین ممکن است برای افراد مسن با دقت بیشتر تجویز شود تا از عوارض جانبی احتمالی جلوگیری شود.
موارد مصرف غیررسمی (off-label)
پرفنازین گاهی اوقات برای مواردی غیر از آنچه به طور رسمی تأیید شده است، نیز تجویز می‌شود. یکی از این موارد، استفاده از پرفنازین در درمان اضطراب شدید است، به ویژه زمانی که سایر داروهای ضداضطراب مؤثر نبوده‌اند. همچنین، این دارو ممکن است در ترکیب با داروهای دیگر برای درمان اختلالات روانشناختی مقاوم به درمان به کار رود.
در برخی موارد، پرفنازین به عنوان یک گزینه درمانی موقت برای کنترل علائم حاد روانشناختی استفاده می‌شود تا زمانی که درمان‌های بلندمدت مؤثرتر آغاز شوند. با این حال، باید توجه داشت که استفاده از این دارو برای موارد مصرف غیررسمی باید تحت نظارت دقیق روانپزشک صورت گیرد تا از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود.
مکانیسم عمل پرفنازین (Perphenazine)
پرفنازین به عنوان یک داروی آنتی‌سایکوتیک نسل اول، عمدتاً با مسدود کردن گیرنده‌های دوپامین نوع D2 در مغز عمل می‌کند. دوپامین یک انتقال‌دهنده عصبی مهم است که در تنظیم احساسات، رفتار و ادراک نقش دارد. در افراد مبتلا به اختلالات روانشناختی مانند اسکیزوفرنی، فعالیت بیش از حد دوپامین می‌تواند منجر به علائمی مانند توهمات و هذیان‌ها شود.
پرفنازین با کاهش فعالیت دوپامین در مسیرهای مزولیمبیک مغز، به کاهش این علائم کمک می‌کند. این دارو با اتصال به گیرنده‌های D2 و جلوگیری از تحریک آنها توسط دوپامین، اثرات روانشناختی ناشی از فعالیت بیش از حد این انتقال‌دهنده عصبی را تعدیل می‌کند. این عمل باعث کاهش علائم مثبت اسکیزوفرنی مانند توهمات و هذیان‌ها می‌شود.
از نظر فارماکوکینتیکی، پرفنازین به خوبی از دستگاه گوارش جذب می‌شود و به پروتئین‌های پلاسما متصل می‌گردد. این دارو در کبد متابولیزه می‌شود و از طریق ادرار دفع می‌شود. اثرات درمانی پرفنازین معمولاً چند روز پس از شروع مصرف مشاهده می‌شود، اما برای رسیدن به اثرات کامل ممکن است چند هفته زمان نیاز باشد. مدت زمان اثرگذاری آن در بدن به طور معمول بین ۱۲ تا ۲۴ ساعت است، که نیاز به مصرف منظم و روزانه دارو را برای حفظ سطح پایدار آن در خون ایجاد می‌کند.
پرفنازین با کاهش فعالیت بیش از حد دوپامین، به بهبود علائم روانشناختی و افزایش کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کند. این دارو به ویژه در مواردی که سایر درمان‌ها مؤثر نبوده‌اند، می‌تواند گزینه‌ای کارآمد برای مدیریت علائم اسکیزوفرنی و اختلالات خلقی باشد.
نحوه مصرف و دوزهای پرفنازین (Perphenazine)
دوزهای معمول
پرفنازین معمولاً در قالب قرص و در دوزهای مختلف ۲ میلی‌گرم، ۴ میلی‌گرم و ۸ میلی‌گرم موجود است. دوز اولیه برای بزرگسالان معمولاً از ۴ تا ۸ میلی‌گرم در روز شروع می‌شود و بر اساس پاسخ بیمار و شدت علائم، ممکن است به تدریج افزایش یابد. حداکثر دوز روزانه معمولاً نباید از ۶۴ میلی‌گرم تجاوز کند. برای کودکان و نوجوانان، دوزها باید با دقت بیشتری تنظیم شود و معمولاً کمتر از دوز بزرگسالان است.
برای سالمندان و افرادی که مشکلات کبدی یا کلیوی دارند، دوزهای پایین‌تری توصیه می‌شود تا از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود.
چگونگی مصرف دارو
پرفنازین باید طبق دستور روانپزشک و به صورت منظم مصرف شود. این دارو معمولاً با یا بدون غذا مصرف می‌شود، اما بهتر است با یک لیوان آب همراه باشد. اگر یک دوز را فراموش کردید، به محض یادآوری آن را مصرف کنید، مگر اینکه نزدیک به زمان دوز بعدی باشد؛ در این صورت، دوز فراموش شده را نادیده بگیرید و برنامه معمول خود را ادامه دهید. از دو برابر کردن دوز برای جبران دوز فراموش شده خودداری کنید.
برای جلوگیری از فراموشی دوزها، می‌توانید از یادآورهای دارویی یا برنامه‌های تلفن همراه استفاده کنید.
مدت زمان مصرف
پرفنازین ممکن است برای درمان کوتاه‌مدت یا به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی بلندمدت تجویز شود. در موارد حاد، ممکن است برای کنترل سریع علائم استفاده شود، اما برای مدیریت طولانی‌مدت اسکیزوفرنی یا اختلالات خلقی، درمان ممکن است برای ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه یابد.
قطع ناگهانی پرفنازین می‌تواند منجر به بازگشت علائم یا بروز علائم ترک شود. بنابراین، هرگونه تغییر در دوز یا قطع مصرف باید تحت نظارت روانپزشک و به تدریج انجام شود.
احتیاط‌ها و توصیه‌ها در مصرف
- از مصرف الکل و سایر مواد مخدر که می‌توانند اثرات آرام‌بخش پرفنازین را افزایش دهند، خودداری کنید.
- اگر دارو باعث خواب‌آلودگی می‌شود، از رانندگی و کار با ماشین‌آلات سنگین خودداری کنید.
- معاینات منظم پزشکی برای ارزیابی پیشرفت درمان و بررسی عوارض جانبی ضروری است.
- دارو را در دمای اتاق و دور از نور و رطوبت نگهداری کنید و از دسترس کودکان دور نگه دارید.
- در صورت بروز علائم غیرمعمول یا شدید، فوراً با روانپزشک خود تماس بگیرید.
همیشه پیش از شروع، تغییر یا قطع مصرف دارو با روانپزشک خود مشورت کنید تا از درمان ایمن و مؤثر اطمینان حاصل شود.
عوارض جانبی پرفنازین (Perphenazine)
عوارض جانبی و خطرات
عوارض جانبی شایع
پرفنازین، مانند بسیاری از داروهای آنتی‌سایکوتیک، ممکن است عوارض جانبی شایعی داشته باشد. این عوارض شامل خواب‌آلودگی، سرگیجه، خشکی دهان و یبوست می‌باشند. در حدود ۱۰٪ از بیماران ممکن است این عوارض را تجربه کنند. این عوارض معمولاً در هفته‌های اول مصرف ظاهر می‌شوند و اغلب به تدریج کاهش می‌یابند. توصیه می‌شود در صورت تداوم یا شدت یافتن این عوارض، با روانپزشک خود مشورت کنید.
عوارض جانبی کمتر شایع
برخی از بیماران ممکن است با عوارض جانبی کمتر شایعی مانند تغییرات خلقی، تاری دید، و مشکلات گوارشی مواجه شوند. این عوارض در کمتر از ۱٪ از بیماران مشاهده می‌شوند. در صورت بروز این علائم، مهم است که با پزشک خود مشورت کنید تا راهکارهای مناسب برای مدیریت آنها ارائه شود.
عوارض جانبی خطرناک
پرفنازین می‌تواند در موارد نادر عوارض جانبی خطرناکی ایجاد کند. این عوارض شامل واکنش‌های آلرژیک شدید، مشکلات تنفسی، یا ضربان قلب نامنظم می‌باشند. این عوارض در کمتر از ۰٫۱٪ از بیماران گزارش شده‌اند. اگر هر یک از این علائم را تجربه کردید، فوراً به مراکز درمانی مراجعه کنید.
خطرات مرتبط با مصرف طولانی‌مدت
مصرف طولانی‌مدت پرفنازین ممکن است با خطراتی مانند وابستگی دارویی، آسیب به کبد، یا تغییرات عملکرد شناختی همراه باشد. مطالعات نشان داده‌اند که این خطرات در برخی بیماران ممکن است بروز کنند، بنابراین توصیه می‌شود که بیماران تحت نظارت منظم پزشک قرار گیرند تا از بروز این مشکلات جلوگیری شود.
توصیه‌ها برای کاهش عوارض جانبی
برای کاهش عوارض جانبی، می‌توانید دارو را همراه با غذا مصرف کنید تا مشکلات گوارشی کاهش یابد. همچنین، رعایت دقیق دوز تجویز شده توسط پزشک و گزارش هر گونه عارضه غیرمنتظره به روانپزشک می‌تواند به مدیریت بهتر عوارض کمک کند. ارتباط مستمر با پزشک و بیان نگرانی‌ها و سوالات خود می‌تواند به بهبود تجربه درمانی کمک کند.
موارد منع مصرف و احتیاط‌ها در رابطه با پرفنازین (Perphenazine)
موارد منع مصرف
- آلرژی به پرفنازین یا مواد تشکیل‌دهنده آن: افرادی که سابقه واکنش‌های آلرژیک به این دارو یا هر یک از ترکیبات آن دارند، نباید از پرفنازین استفاده کنند.
- مشکلات شدید کبدی یا کلیوی: پرفنازین ممکن است باعث تشدید مشکلات کبدی یا کلیوی شود و در افرادی که این مشکلات را دارند، منع مصرف دارد.
- بیماری‌های خاص: مانند گلوکوم با زاویه بسته، میاستنی گراویس، یا آپنه خواب. این شرایط ممکن است با مصرف پرفنازین تشدید شوند.
موارد احتیاط
- مصرف همزمان با الکل یا داروهای خواب‌آور: پرفنازین می‌تواند اثرات خواب‌آور داشته باشد و مصرف همزمان آن با الکل یا سایر داروهای خواب‌آور ممکن است این اثرات را تشدید کند.
- گروه‌های پرخطر: شامل سالمندان، افراد با سابقه سوءمصرف مواد، افراد مبتلا به افسردگی شدید، یا بیماری‌های روانشناختی مزمن. این افراد نیاز به نظارت دقیق روانپزشک دارند.
- بیماران قلبی: پرفنازین ممکن است بر ریتم قلب تأثیر بگذارد و باید در بیماران با مشکلات قلبی با احتیاط مصرف شود.
بارداری و شیردهی
دسته C
خطر احتمالی
مطالعات حیوانی اثرات جانبی روی جنین نشان داده‌اند و مطالعات کافی در انسان انجام نشده است. این دارو فقط زمانی تجویز می‌شود که منافع آن بیشتر از خطرات احتمالی باشد.
پرفنازین در دوران بارداری باید با احتیاط مصرف شود و تنها در صورتی که منافع آن برای مادر بیشتر از خطرات احتمالی برای جنین باشد. در دوران شیردهی، این دارو می‌تواند به شیر مادر منتقل شود و ممکن است بر نوزاد تأثیر بگذارد. بنابراین، مشورت با روانپزشک قبل از مصرف در دوران بارداری یا شیردهی ضروری است.
مصرف بیش از حد
مصرف بیش از حد پرفنازین می‌تواند علائمی مانند خواب‌آلودگی شدید، تنفس آهسته، بیهوشی، یا خطر کما ایجاد کند. در صورت مصرف بیش از حد، بلافاصله با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید یا به بیمارستان مراجعه کنید. اقدام سریع پزشکی می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.
در نهایت، همواره توصیه می‌شود که بیماران قبل از شروع یا تغییر در مصرف داروها با روانپزشک خود مشورت کنند تا اطمینان حاصل شود که درمان به صورت ایمن و مؤثر انجام می‌شود.
سؤالات متداول
این دارو برای درمان چه شرایطی استفاده می‌شود؟
پرفنازین برای درمان اختلالات روانشناختی مانند اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی استفاده می‌شود. این دارو به کاهش توهمات، هذیان‌ها، و علائم مانیا کمک می‌کند.
چگونه این دارو عمل می‌کند؟
پرفنازین با تأثیر بر مواد شیمیایی در مغز که به تعادل روانی کمک می‌کنند، عمل می‌کند. این دارو با کاهش فعالیت برخی از این مواد شیمیایی، علائم روانشناختی را کاهش می‌دهد.
چه مدت طول می‌کشد تا اثرات دارو را احساس کنم؟
اثرات پرفنازین معمولاً چند روز تا چند هفته پس از شروع درمان احساس می‌شود. زمان دقیق بستگی به شرایط فردی و شدت علائم دارد.
دوز معمول این دارو چقدر است و چگونه باید آن را مصرف کنم؟
دوز معمول پرفنازین توسط روانپزشک تعیین می‌شود و بسته به شرایط بیمار متفاوت است. معمولاً به صورت قرص و چندین بار در روز مصرف می‌شود.
اگر یک دوز را فراموش کنم، چه باید بکنم؟
اگر یک دوز را فراموش کردید، به محض یادآوری آن را مصرف کنید. اگر نزدیک به زمان دوز بعدی است، دوز فراموش شده را نادیده بگیرید و برنامه معمول خود را ادامه دهید. هرگز دو دوز را همزمان مصرف نکنید.
عوارض جانبی شایع این دارو چیست؟
عوارض جانبی شایع شامل خواب‌آلودگی، سرگیجه، خشکی دهان و یبوست است. اگر این عوارض ادامه یافت یا شدید شد، با روانپزشک خود مشورت کنید.
آیا این دارو با سایر داروهایی که مصرف می‌کنم تداخل دارد؟
بله، پرفنازین ممکن است با برخی داروها تداخل داشته باشد. مهم است که روانپزشک خود را از تمام داروها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید مطلع کنید.
آیا می‌توانم در حین مصرف این دارو الکل بنوشم؟
مصرف الکل با پرفنازین می‌تواند اثرات خواب‌آور دارو را تشدید کند و توصیه نمی‌شود.
آیا این دارو می‌تواند باعث وابستگی یا اعتیاد شود؟
پرفنازین به طور کلی باعث وابستگی یا اعتیاد نمی‌شود، اما باید طبق دستور روانپزشک مصرف شود.
آیا مصرف این دارو در دوران بارداری یا شیردهی بی‌خطر است؟
مصرف پرفنازین در دوران بارداری و شیردهی باید با احتیاط و تحت نظر روانپزشک انجام شود، زیرا ممکن است بر جنین یا نوزاد تأثیر بگذارد.
آیا مصرف این دارو بر توانایی رانندگی یا کار با ماشین‌آلات تأثیر می‌گذارد؟
پرفنازین می‌تواند باعث خواب‌آلودگی یا سرگیجه شود، بنابراین تا زمانی که اثرات دارو را نمی‌دانید، از رانندگی یا کار با ماشین‌آلات سنگین خودداری کنید.
چه مدت باید این دارو را مصرف کنم؟
مدت زمان مصرف پرفنازین بستگی به شرایط فردی و پاسخ به درمان دارد و باید توسط روانپزشک تعیین شود.
آیا می‌توانم مصرف این دارو را به طور ناگهانی قطع کنم؟
قطع ناگهانی پرفنازین می‌تواند باعث بروز علائم قطع شود. بهتر است تحت نظر روانپزشک و به تدریج قطع شود.
اگر عوارض جانبی شدیدی تجربه کنم، چه باید بکنم؟
در صورت تجربه عوارض جانبی شدید، فوراً با روانپزشک خود تماس بگیرید یا به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه کنید.
آیا این دارو با شرایط پزشکی دیگری که دارم تداخل دارد؟
پرفنازین ممکن است با برخی شرایط پزشکی تداخل داشته باشد، بنابراین مهم است که روانپزشک خود را از تمام شرایط پزشکی خود مطلع کنید.
آیا مصرف این دارو بر وزن من تأثیر می‌گذارد؟
پرفنازین ممکن است باعث افزایش یا کاهش وزن شود. اگر تغییرات وزنی نگران‌کننده‌ای مشاهده کردید، با روانپزشک خود مشورت کنید.
آیا مصرف این دارو می‌تواند بر زندگی جنسی من تأثیر بگذارد؟
پرفنازین ممکن است بر عملکرد جنسی تأثیر بگذارد. در صورت بروز مشکلات، با روانپزشک خود صحبت کنید.
آیا این دارو می‌تواند باعث تغییرات خلقی شود؟
پرفنازین ممکن است باعث تغییرات خلقی شود. اگر تغییرات خلقی شدید یا نگران‌کننده‌ای تجربه کردید، با روانپزشک خود مشورت کنید.
آیا نیاز به انجام آزمایش‌های منظم در حین مصرف این دارو دارم؟
ممکن است روانپزشک شما برای پایش سلامت و اطمینان از ایمنی دارو، آزمایش‌های منظم را توصیه کند.
آیا این دارو با مکمل‌های غذایی یا گیاهی تداخل دارد؟
پرفنازین ممکن است با برخی مکمل‌های غذایی یا گیاهی تداخل داشته باشد. قبل از مصرف هرگونه مکمل، با روانپزشک خود مشورت کنید.
نتیجه‌گیری
در این مقاله به بررسی پرفنازین، کاربردها، فواید، خطرات و راهنمایی‌های استفاده ایمن از آن پرداختیم. این دارو نقش مهمی در مدیریت اختلالات روانشناختی دارد و می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند. توصیه می‌کنیم که برای دریافت مشاوره‌های شخصی و دقیق‌تر به روانپزشک خود مراجعه کنید و از منابع معتبر برای افزایش آگاهی خود استفاده نمایید. تصمیم‌گیری آگاهانه و مشاوره با متخصصان می‌تواند به مدیریت بهتر مسائل روانشناختی کمک کند.
منابع
- Medscape. Drug Reference. Medscape.
- National Alliance on Mental Illness (NAMI). Mental Health Medications. NAMI.
- WebMD. Drugs and Medications A-Z. WebMD.
- Stahl, S. M. (2019). Stahl’s Essential Psychopharmacology: Neuroscientific Basis and Practical Applications (5th ed.). Cambridge University Press.
- Bezchlibnyk-Butler, K., & Jeffries, J. (2021). Clinical Handbook of Psychotropic Drugs (24th ed.). Hogrefe Publishing.
- Schatzberg, A. F., & Nemeroff, C. B. (2023). The American Psychiatric Association Publishing Textbook of Psychopharmacology (6th ed.). American Psychiatric Association Publishing.
