نام‌های تجاری:
زیپرکسا
اولانز
لانزا
گروه دارویی-درمانی:
آنتی‌سایکوتیک آتیپیکال، برای درمان اختلالات روانشناختی مانند اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی استفاده می‌شود. این دارو با تأثیر بر روی مواد شیمیایی در مغز که ممکن است در بروز علائم روانشناختی نقش داشته باشند، عمل می‌کند.
اشکال دارویی موجود:
– قرص:
– ۵ میلی‌گرم
– ۱۰ میلی‌گرم
– ۱۵ میلی‌گرم
– ۲۰ میلی‌گرم
– قرص خوراکی حل شونده:
– ۵ میلی‌گرم
– ۱۰ میلی‌گرم
الانزاپین یکی از داروهای مهم در حوزه روانپزشکی است که به طور گسترده برای مدیریت و درمان اختلالات روانشناختی مانند اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی استفاده می‌شود. این دارو به گروه آنتی‌سایکوتیک‌های آتیپیکال تعلق دارد و با تنظیم مواد شیمیایی در مغز به کاهش علائم روانشناختی کمک می‌کند. اهمیت این دارو در بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به اختلالات روانشناختی و کمک به تثبیت حالات روحی آنها بسیار چشمگیر است. در این مقاله به بررسی مزایا، خطرات و راهنمایی‌های استفاده ایمن از الانزاپین خواهیم پرداخت.
موارد مصرف الانزاپین (Olanzapine)
موارد مصرف تأیید شده (FDA approved)
الانزاپین یکی از داروهای آنتی‌سایکوتیک آتیپیکال است که به طور گسترده در درمان اختلالات روانشناختی خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو به خصوص برای مدیریت و کاهش علائم اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی تأیید شده است.
- اسکیزوفرنی: الانزاپین به بهبود علائم مثبت و منفی این اختلال کمک می‌کند، مانند توهمات، هذیان‌ها، و کاهش انگیزه.
- اختلال دوقطبی: برای مدیریت فازهای مانیا و هیپومانیا در اختلال دوقطبی، الانزاپین می‌تواند به تثبیت حالات روحی کمک کند و از بروز اپیزودهای مانیا جلوگیری کند.
این دارو برای استفاده در بزرگسالان تأیید شده است و ممکن است در برخی موارد خاص برای نوجوانان نیز توصیه شود، اما باید تحت نظر دقیق روانپزشک باشد.
موارد مصرف غیررسمی (off-label)
علاوه بر موارد مصرف تأیید شده، الانزاپین گاهی به صورت غیررسمی برای درمان شرایط دیگری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این موارد شامل:
- اختلالات اضطرابی: هرچند که به طور رسمی برای اضطراب تأیید نشده است، اما در برخی موارد مقاوم به درمان، ممکن است به عنوان یک گزینه درمانی در نظر گرفته شود.
- اختلالات خوردن: در برخی بیماران با اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی، الانزاپین ممکن است به بهبود اشتها و کاهش اضطراب مرتبط کمک کند.
- اختلالات خواب: در مواردی که اختلال خواب ناشی از مشکلات روانشناختی وجود دارد، الانزاپین می‌تواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند.
استفاده از الانزاپین در این شرایط باید با مشورت و نظارت دقیق روانپزشک انجام شود و معمولاً به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی جامع که شامل سایر داروها و روان‌درمانی است، به کار می‌رود. این کاربردها بر اساس تجربیات بالینی و شواهد موجود هستند، اما به طور رسمی تأیید نشده‌اند.
مکانیسم عمل الانزاپین (Olanzapine)
الانزاپین به عنوان یک داروی آنتی‌سایکوتیک آتیپیکال عمل می‌کند و تأثیرات خود را از طریق تعدیل فعالیت‌های شیمیایی در مغز اعمال می‌نماید. این دارو به ویژه بر روی سیستم‌های دوپامینرژیک و سروتونرژیک تأثیر می‌گذارد که در بروز علائم روانشناختی نقش مهمی دارند.
الانزاپین با مهار گیرنده‌های دوپامین D2 و گیرنده‌های سروتونین 5-HT2A در مغز، به کاهش علائم روانشناختی مانند توهمات و هذیان‌ها کمک می‌کند. این گیرنده‌ها در تنظیم خلق و خو، تفکر، و رفتار نقش دارند. با مسدود کردن این گیرنده‌ها، الانزاپین می‌تواند فعالیت غیرطبیعی نورون‌ها را کاهش دهد و به تثبیت حالات روانی کمک کند.
علاوه بر این، الانزاپین تأثیراتی بر روی گیرنده‌های دیگر نیز دارد، از جمله گیرنده‌های هیستامین H1 و آدرنرژیک آلفا-1، که می‌تواند به کاهش علائم اضطراب و بهبود خواب کمک کند. این ویژگی‌ها به الانزاپین کمک می‌کند تا در درمان طیف وسیعی از علائم روانشناختی مؤثر باشد.
از نظر فارماکوکینتیک، الانزاپین به خوبی از دستگاه گوارش جذب می‌شود و معمولاً ظرف چند ساعت به حداکثر غلظت پلاسمایی خود می‌رسد. نیمه‌عمر این دارو حدود ۳۰ ساعت است که به آن اجازه می‌دهد تا با دوز روزانه مصرف شود. الانزاپین به طور عمده در کبد متابولیزه شده و از طریق ادرار و مدفوع دفع می‌شود.
در مجموع، الانزاپین با تأثیر بر سیستم‌های پیچیده شیمیایی مغز، به کاهش علائم روانشناختی و بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی کمک می‌کند. این دارو با تثبیت فعالیت‌های نورونی و کاهش تحریک‌پذیری غیرطبیعی مغز، به مدیریت مؤثر این اختلالات کمک می‌نماید.
نحوه مصرف و دوزهای الانزاپین (Olanzapine)
دوزهای معمول
الانزاپین به صورت قرص و قرص خوراکی حل شونده در دسترس است و دوز آن بسته به شرایط پزشکی و نیازهای فردی بیمار متفاوت است. دوزهای معمول به شرح زیر است:
- اسکیزوفرنی:
- دوز شروع معمولاً ۵ تا ۱۰ میلی‌گرم در روز است.
- دوز نگهدارنده می‌تواند به تدریج تا ۱۰ تا ۲۰ میلی‌گرم در روز افزایش یابد.
- اختلال دوقطبی (مانیا):
- دوز شروع معمولاً ۱۰ تا ۱۵ میلی‌گرم در روز است.
- دوز نگهدارنده می‌تواند به تدریج تا ۱۵ تا ۲۰ میلی‌گرم در روز افزایش یابد.
برای افراد مسن یا کسانی که دارای مشکلات کبدی یا کلیوی هستند، ممکن است دوزهای پایین‌تری تجویز شود.
چگونگی مصرف دارو
- مصرف: الانزاپین معمولاً یک بار در روز، با یا بدون غذا مصرف می‌شود. بهتر است دارو را در زمان مشخصی از روز مصرف کنید تا به حفظ سطح ثابت دارو در بدن کمک کند.
- دوز فراموش‌شده: اگر یک دوز را فراموش کردید، به محض یادآوری آن را مصرف کنید. اگر نزدیک به زمان دوز بعدی است، دوز فراموش شده را نادیده بگیرید و به برنامه معمول خود ادامه دهید. هرگز دو دوز را همزمان مصرف نکنید.
- پیشگیری از فراموشی: استفاده از یادآورها یا تنظیم زنگ هشدار می‌تواند به جلوگیری از فراموشی دوزها کمک کند.
مدت زمان مصرف
الانزاپین ممکن است برای درمان کوتاه‌مدت یا بلندمدت تجویز شود، بسته به نوع و شدت اختلال روانشناختی.
- کوتاه‌مدت: در موارد حاد ممکن است برای کنترل سریع علائم استفاده شود.
- بلندمدت: برای تثبیت حالات روانی و جلوگیری از عود علائم، مصرف طولانی‌مدت ممکن است ضروری باشد.
قطع ناگهانی مصرف الانزاپین می‌تواند منجر به بازگشت علائم شود، بنابراین همیشه باید تحت نظر روانپزشک و به صورت تدریجی قطع شود.
احتیاط‌ها و توصیه‌ها در مصرف
- الکل و فعالیت‌های نیازمند هوشیاری: مصرف الکل می‌تواند اثرات جانبی مانند خواب‌آلودگی را تشدید کند. از رانندگی و فعالیت‌هایی که نیاز به هوشیاری دارند، خودداری کنید تا زمانی که بدانید الانزاپین چگونه بر شما تأثیر می‌گذارد.
- چکاپ‌های منظم: برای بررسی پیشرفت درمان و شناسایی هرگونه عوارض جانبی، به طور منظم به روانپزشک خود مراجعه کنید.
- نگهداری و دفع: دارو را در دمای اتاق و دور از رطوبت و نور مستقیم نگهداری کنید. داروهای تاریخ گذشته یا غیرضروری را به درستی دفع کنید تا از سوءاستفاده جلوگیری شود.
همیشه قبل از شروع، تغییر یا قطع مصرف الانزاپین با روانپزشک خود مشورت کنید تا از ایمنی و اثربخشی درمان اطمینان حاصل کنید.
عوارض جانبی الانزاپین (Olanzapine)
الانزاپین، به عنوان یک داروی آنتی‌سایکوتیک آتیپیکال، ممکن است عوارض جانبی شایعی را به همراه داشته باشد. این عوارض معمولاً در هفته‌های اول مصرف ظاهر می‌شوند و اغلب به تدریج کاهش می‌یابند. برخی از عوارض جانبی شایع عبارتند از:
عوارض جانبی شایع
- خواب‌آلودگی: در حدود ۱۰٪ از بیماران ممکن است احساس خواب‌آلودگی کنند.
- سرگیجه: این حالت می‌تواند در هنگام تغییر وضعیت از حالت نشسته به ایستاده رخ دهد.
- خشکی دهان: این عارضه نیز در بسیاری از بیماران مشاهده می‌شود و ممکن است با مصرف مایعات بیشتر کاهش یابد.
- افزایش وزن: در برخی موارد، افزایش وزن به دلیل تغییرات در متابولیسم و اشتها گزارش شده است.
عوارض جانبی کمتر شایع
برخی از عوارض جانبی کمتر شایع که ممکن است با مصرف الانزاپین رخ دهند عبارتند از:
- تغییرات خلقی: مانند افزایش تحریک‌پذیری یا افسردگی.
- تاری دید: ممکن است در کمتر از ۱٪ از بیماران رخ دهد.
- مشکلات گوارشی: مانند تهوع یا یبوست.
در صورت بروز این عوارض، مهم است که با روانپزشک خود مشورت کنید تا برنامه درمانی مناسب تنظیم شود.
عوارض جانبی خطرناک
هرچند نادر است، اما برخی عوارض جانبی خطرناک نیز ممکن است با مصرف الانزاپین رخ دهند:
- واکنش‌های آلرژیک شدید: مانند کهیر، تورم صورت یا زبان، و مشکلات تنفسی. این عوارض در کمتر از ۰٫۱٪ از بیماران گزارش شده است و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند.
- مشکلات قلبی: مانند ضربان قلب نامنظم یا تپش قلب.
- تشنج: اگرچه نادر است، اما ممکن است در برخی بیماران رخ دهد.
خطرات مرتبط با مصرف طولانی‌مدت
مصرف طولانی‌مدت الانزاپین ممکن است با برخی خطرات همراه باشد:
- وابستگی دارویی: اگرچه این دارو به طور کلی وابستگی ایجاد نمی‌کند، اما قطع ناگهانی آن می‌تواند علائم ترک را ایجاد کند.
- آسیب به کبد: در موارد نادر، مصرف طولانی‌مدت ممکن است به مشکلات کبدی منجر شود.
- تغییرات عملکرد شناختی: مانند کاهش تمرکز یا حافظه.
برای پیشگیری از این خطرات، توصیه می‌شود که بیماران به طور منظم با روانپزشک خود ملاقات کنند و عملکرد کبد و سایر جنبه‌های سلامتی خود را بررسی کنند.
توصیه‌ها برای کاهش عوارض جانبی
برای کاهش عوارض جانبی الانزاپین، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- مصرف دارو همراه با غذا: این کار می‌تواند به کاهش مشکلات گوارشی کمک کند.
- رعایت دوز تجویز شده توسط روانپزشک: از تغییر دوز بدون مشورت با پزشک خودداری کنید.
- ارتباط باز با روانپزشک: هرگونه عارضه غیرمنتظره یا نگرانی را با پزشک خود در میان بگذارید تا بتوانید بهترین راهکار را برای مدیریت آن پیدا کنید.
با رعایت این توصیه‌ها و نظارت منظم پزشکی، می‌توانید به طور مؤثری عوارض جانبی را مدیریت کرده و از مزایای درمانی الانزاپین بهره‌مند شوید.
موارد منع مصرف و احتیاط‌ها در رابطه با الانزاپین (Olanzapine)
موارد منع مصرف
مصرف الانزاپین در شرایط زیر به طور کامل منع شده است و باید از مصرف آن خودداری شود:
- آلرژی به دارو یا مواد تشکیل‌دهنده آن: اگر سابقه واکنش آلرژیک به الانزاپین یا هر یک از ترکیبات آن دارید، نباید این دارو را مصرف کنید.
- مشکلات شدید کبدی: در صورت داشتن نارسایی کبدی شدید، مصرف الانزاپین ممکن است خطرناک باشد.
- بیماری‌های خاص: مانند گلوکوم زاویه بسته، میاستنی گراویس، یا آپنه خواب. در این شرایط، مصرف الانزاپین ممکن است وضعیت بیمار را تشدید کند.
موارد احتیاط
در شرایط زیر، مصرف الانزاپین باید با احتیاط و تحت نظارت دقیق روانپزشک انجام شود:
- مصرف همزمان با الکل یا سایر داروهای خواب‌آور: ترکیب این داروها می‌تواند اثرات خواب‌آور الانزاپین را تشدید کرده و خطراتی مانند خواب‌آلودگی شدید یا کاهش هوشیاری را افزایش دهد.
- سالمندان: این گروه سنی ممکن است به عوارض جانبی حساس‌تر باشند، به ویژه خواب‌آلودگی و سرگیجه که می‌تواند خطر افتادن را افزایش دهد.
- افراد با سابقه سوءمصرف مواد: این افراد باید تحت نظارت دقیق قرار گیرند تا از هرگونه وابستگی یا سوءمصرف جلوگیری شود.
- بیماران مبتلا به افسردگی شدید یا بیماری‌های روانشناختی مزمن: این شرایط ممکن است نیاز به تعدیل دوز یا نظارت بیشتر داشته باشد.
بارداری و شیردهی
دسته‌بندی FDA برای بارداری
دسته C
خطر احتمالی: مطالعات حیوانی اثرات جانبی روی جنین نشان داده‌اند و مطالعات کافی در انسان انجام نشده است. این دارو فقط زمانی تجویز می‌شود که منافع آن بیشتر از خطرات احتمالی باشد.
توضیحات درباره بارداری و شیردهی:
- بارداری: مصرف الانزاپین در دوران بارداری باید با احتیاط انجام شود و تنها زمانی توصیه می‌شود که منافع درمانی برای مادر بیشتر از خطرات احتمالی برای جنین باشد. مشورت با روانپزشک ضروری است.
- شیردهی: الانزاپین ممکن است به شیر مادر منتقل شود و می‌تواند بر نوزاد تأثیر بگذارد. بنابراین، تصمیم‌گیری درباره ادامه یا قطع شیردهی باید با مشورت روانپزشک انجام شود.
مصرف بیش از حد
علائم مصرف بیش از حد الانزاپین ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خواب‌آلودگی شدید
- تنفس آهسته یا دشوار
- بیهوشی یا خطر کما
در صورت مصرف بیش از حد، بلافاصله با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید یا به بیمارستان مراجعه کنید. مداخله سریع پزشکی می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.
با رعایت این نکات و مشورت مداوم با روانپزشک، می‌توانید به طور ایمن از الانزاپین استفاده کنید و از مزایای درمانی آن بهره‌مند شوید.
سؤالات متداول
این دارو برای درمان چه شرایطی استفاده می‌شود؟
الانزاپین به طور عمده برای درمان اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی استفاده می‌شود. این دارو به کاهش علائم مثبت و منفی اسکیزوفرنی و مدیریت فازهای مانیا و هیپومانیا در اختلال دوقطبی کمک می‌کند.
چگونه این دارو عمل می‌کند؟
الانزاپین با تأثیر بر مواد شیمیایی در مغز که به نام نوروترانسمیترها شناخته می‌شوند، عمل می‌کند. این دارو به تعادل این مواد کمک کرده و علائم روانشناختی را کاهش می‌دهد.
چه مدت طول می‌کشد تا اثرات دارو را احساس کنم؟
بسیاری از بیماران ممکن است در طی چند روز تا چند هفته نخست مصرف، بهبود علائم را مشاهده کنند. با این حال، ممکن است چندین هفته طول بکشد تا اثرات کامل دارو احساس شود.
دوز معمول این دارو چقدر است و چگونه باید آن را مصرف کنم؟
دوز معمول الانزاپین بسته به شرایط بیمار و نظر روانپزشک متفاوت است. معمولاً از دوزهای پایین شروع شده و به تدریج افزایش می‌یابد. این دارو معمولاً یک بار در روز مصرف می‌شود.
اگر یک دوز را فراموش کنم، چه باید بکنم؟
اگر یک دوز را فراموش کردید، به محض یادآوری آن را مصرف کنید. اگر نزدیک به زمان دوز بعدی است، دوز فراموش شده را نادیده بگیرید و به برنامه معمول خود ادامه دهید. هرگز دو دوز را به طور همزمان مصرف نکنید.
عوارض جانبی شایع این دارو چیست؟
برخی از عوارض جانبی شایع شامل خواب‌آلودگی، افزایش وزن، سرگیجه و خشکی دهان است. اگر این عوارض نگران‌کننده یا شدید شوند، با روانپزشک خود مشورت کنید.
آیا این دارو با سایر داروهایی که مصرف می‌کنم تداخل دارد؟
الانزاپین ممکن است با برخی داروها تداخل داشته باشد. مهم است که روانپزشک خود را از تمامی داروها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید مطلع سازید.
آیا می‌توانم در حین مصرف این دارو الکل بنوشم؟
مصرف الکل همراه با الانزاپین می‌تواند اثرات خواب‌آور دارو را تشدید کند و توصیه نمی‌شود. بهتر است از مصرف الکل خودداری کنید.
آیا این دارو می‌تواند باعث وابستگی یا اعتیاد شود؟
الانزاپین به طور کلی وابستگی یا اعتیاد ایجاد نمی‌کند، اما قطع ناگهانی آن ممکن است علائم ترک ایجاد کند. همیشه با روانپزشک خود درباره کاهش یا قطع مصرف مشورت کنید.
آیا مصرف این دارو در دوران بارداری یا شیردهی بی‌خطر است؟
مصرف الانزاپین در دوران بارداری و شیردهی باید با احتیاط و تحت نظر روانپزشک انجام شود. مزایا و خطرات باید به دقت سنجیده شوند.
آیا مصرف این دارو بر توانایی رانندگی یا کار با ماشین‌آلات تأثیر می‌گذارد؟
الانزاپین ممکن است باعث خواب‌آلودگی یا کاهش هوشیاری شود. تا زمانی که اثرات دارو بر شما مشخص نشده است، از رانندگی و کار با ماشین‌آلات خودداری کنید.
چه مدت باید این دارو را مصرف کنم؟
مدت زمان مصرف الانزاپین بسته به شرایط فردی و نظر روانپزشک متفاوت است. برخی بیماران ممکن است نیاز به مصرف طولانی‌مدت داشته باشند.
آیا می‌توانم مصرف این دارو را به طور ناگهانی قطع کنم؟
قطع ناگهانی الانزاپین می‌تواند علائم ترک ایجاد کند. همیشه با روانپزشک خود درباره کاهش تدریجی دوز مشورت کنید.
اگر عوارض جانبی شدیدی تجربه کنم، چه باید بکنم؟
در صورت تجربه عوارض جانبی شدید، فوراً با روانپزشک خود تماس بگیرید یا به مرکز فوریت‌های پزشکی مراجعه کنید.
آیا این دارو با شرایط پزشکی دیگری که دارم تداخل دارد؟
بله، برخی شرایط پزشکی ممکن است با مصرف الانزاپین تداخل داشته باشند. روانپزشک خود را از تمامی شرایط پزشکی خود مطلع کنید.
آیا مصرف این دارو بر وزن من تأثیر می‌گذارد؟
افزایش وزن یکی از عوارض جانبی شایع الانزاپین است. اگر این موضوع برای شما نگران‌کننده است، با روانپزشک خود مشورت کنید.
آیا مصرف این دارو می‌تواند بر زندگی جنسی من تأثیر بگذارد؟
برخی بیماران ممکن است تغییراتی در عملکرد جنسی خود تجربه کنند. اگر این موضوع برای شما مشکل‌ساز است، با روانپزشک خود صحبت کنید.
آیا این دارو می‌تواند باعث تغییرات خلقی شود؟
الانزاپین معمولاً برای تثبیت خلق و خو استفاده می‌شود، اما در برخی موارد ممکن است تغییرات خلقی ایجاد کند. هرگونه تغییر غیرمعمول را به روانپزشک خود گزارش دهید.
آیا نیاز به انجام آزمایش‌های منظم در حین مصرف این دارو دارم؟
روانپزشک ممکن است برای بررسی سلامت کلی و عوارض جانبی احتمالی، آزمایش‌های منظم را توصیه کند.
آیا این دارو با مکمل‌های غذایی یا گیاهی تداخل دارد؟
برخی مکمل‌های غذایی یا گیاهی ممکن است با الانزاپین تداخل داشته باشند. قبل از مصرف هرگونه مکمل، با روانپزشک خود مشورت کنید.
—
همیشه با روانپزشک خود در مورد هرگونه سؤال یا نگرانی درباره مصرف الانزاپین صحبت کنید تا بتوانید از درمان خود به بهترین نحو بهره‌مند شوید.
نتیجه‌گیری
الانزاپین به عنوان یک داروی آنتی‌سایکوتیک آتیپیکال نقش مهمی در درمان اختلالات روانشناختی ایفا می‌کند. این دارو با کاهش علائم روانشناختی و بهبود کیفیت زندگی بیماران، به عنوان یک گزینه درمانی مؤثر شناخته می‌شود. با این حال، آگاهی از مزایا و خطرات احتمالی این دارو و همچنین پیروی از راهنمایی‌های استفاده ایمن، برای بیماران و خانواده‌های آنها بسیار حائز اهمیت است. توصیه می‌شود که برای دریافت مشاوره شخصی‌سازی شده و اطلاعات بیشتر، با یک روانپزشک مشورت کنید و منابع مرتبط را برای درک بهتر این دارو مطالعه نمایید. تصمیم‌گیری آگاهانه و مشاوره با متخصصان می‌تواند به مدیریت بهتر نگرانی‌های روانشناختی کمک کند.
منابع
- Medscape. Drug Reference. Medscape.
- National Alliance on Mental Illness (NAMI). Mental Health Medications. NAMI.
- WebMD. Drugs and Medications A-Z. WebMD.
- Stahl, S. M. (2019). Stahl’s Essential Psychopharmacology: Neuroscientific Basis and Practical Applications (5th ed.). Cambridge University Press.
- Bezchlibnyk-Butler, K., & Jeffries, J. (2021). Clinical Handbook of Psychotropic Drugs (24th ed.). Hogrefe Publishing.
- Schatzberg, A. F., & Nemeroff, C. B. (2023). The American Psychiatric Association Publishing Textbook of Psychopharmacology (6th ed.). American Psychiatric Association Publishing.
