نام‌های تجاری:
ویوانس
ویاس
گروه دارویی-درمانی:
محرک سیستم عصبی مرکزی، مورد استفاده برای درمان اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) و گاهی برای درمان اختلال پرخوری افراطی
اشکال دارویی موجود:
– کپسول:
– ۱۰ میلی‌گرم
– ۲۰ میلی‌گرم
– ۳۰ میلی‌گرم
– ۴۰ میلی‌گرم
– ۵۰ میلی‌گرم
– ۶۰ میلی‌گرم
– ۷۰ میلی‌گرم
لیس دکس آمفتامین یک داروی مهم در حوزه روانشناختی است که به ویژه برای درمان اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) استفاده می‌شود. این دارو به عنوان یک محرک سیستم عصبی مرکزی عمل می‌کند و به بهبود تمرکز و کاهش رفتارهای بیش‌فعالی کمک می‌کند. لیس دکس آمفتامین همچنین در برخی موارد برای درمان اختلال پرخوری افراطی تجویز می‌شود. اهمیت این دارو در بهبود کیفیت زندگی بیماران و کمک به مدیریت علائم روانشناختی آن‌ها غیرقابل انکار است. در این مقاله، به بررسی فواید، خطرات، و راهنمایی‌های استفاده ایمن از لیس دکس آمفتامین خواهیم پرداخت.
موارد مصرف لیس دکس آمفتامین (Lisdexamfetamine)
موارد مصرف تأیید شده (FDA approved)
لیس دکس آمفتامین به عنوان یک داروی محرک سیستم عصبی مرکزی، به طور گسترده‌ای برای درمان اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) در کودکان و بزرگسالان مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو به بهبود تمرکز، کاهش رفتارهای تکانشی و کنترل بیش‌فعالی کمک می‌کند. همچنین، لیس دکس آمفتامین به عنوان یک گزینه درمانی برای اختلال پرخوری افراطی (Binge Eating Disorder) در بزرگسالان تأیید شده است. این دارو به کاهش تعداد و شدت اپیزودهای پرخوری کمک می‌کند و می‌تواند به بهبود کنترل وزن و سلامت روانی کمک کند.
موارد مصرف غیررسمی (off-label)
علاوه بر کاربردهای تأیید شده، لیس دکس آمفتامین ممکن است در برخی موارد به صورت غیررسمی برای درمان سایر شرایط روانشناختی و عصبی مورد استفاده قرار گیرد. به عنوان مثال، برخی از روانپزشکان ممکن است این دارو را برای افسردگی مقاوم به درمان یا بهبود عملکرد شناختی در برخی افراد تجویز کنند. هرچند این کاربردها به طور رسمی تأیید نشده‌اند، اما شواهد بالینی و تجربیات پزشکان نشان می‌دهد که در برخی موارد می‌تواند مفید باشد.
معمولاً در این موارد، لیس دکس آمفتامین به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی جامع شامل داروهای دیگر و مشاوره روانشناختی استفاده می‌شود. مهم است که این کاربردها تحت نظارت دقیق روانپزشک صورت گیرد تا از ایمنی و اثربخشی درمان اطمینان حاصل شود.
در نهایت، تصمیم‌گیری درباره استفاده از لیس دکس آمفتامین برای هر فرد باید با مشورت و راهنمایی روانپزشک انجام شود تا بهترین نتایج درمانی حاصل گردد.
مکانیسم عمل لیس دکس آمفتامین (Lisdexamfetamine)
لیس دکس آمفتامین یک پیش‌دارو (prodrug) است که پس از جذب در بدن به دکس آمفتامین تبدیل می‌شود. دکس آمفتامین به عنوان یک محرک سیستم عصبی مرکزی عمل می‌کند و اثرات خود را عمدتاً از طریق افزایش فعالیت برخی از انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز اعمال می‌کند.
این دارو به ویژه بر روی دو انتقال‌دهنده عصبی مهم، یعنی دوپامین و نوراپی‌نفرین، اثر می‌گذارد. دکس آمفتامین با افزایش آزادسازی این انتقال‌دهنده‌ها و مهار بازجذب آن‌ها در سیناپس‌های عصبی، باعث افزایش غلظت آن‌ها در فضای سیناپسی می‌شود. این افزایش غلظت منجر به بهبود انتقال پیام‌های عصبی و تقویت فعالیت نواحی مغزی مرتبط با توجه و کنترل رفتار می‌گردد.
این مکانیسم به ویژه در بیماران مبتلا به اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) مؤثر است، زیرا این افراد معمولاً دارای نقص در سیستم‌های دوپامینرژیک و نورآدرنرژیک هستند. با افزایش فعالیت این سیستم‌ها، لیس دکس آمفتامین می‌تواند به بهبود تمرکز، کاهش رفتارهای تکانشی و کنترل بهتر بر روی فعالیت‌های روزانه کمک کند.
از نظر فارماکوکینتیک، لیس دکس آمفتامین به آهستگی در دستگاه گوارش جذب می‌شود و سپس در جریان خون به دکس آمفتامین تبدیل می‌گردد. این تبدیل تدریجی باعث می‌شود که اثرات دارو به صورت پایدار و طولانی‌مدت در بدن باقی بماند، که معمولاً در حدود ۱۰ تا ۱۲ ساعت طول می‌کشد. این ویژگی باعث می‌شود که لیس دکس آمفتامین به عنوان یک گزینه مناسب برای کنترل علائم در طول روز بدون نیاز به دوزهای مکرر در نظر گرفته شود.
در مجموع، مکانیسم عمل لیس دکس آمفتامین با تأثیر بر سیستم‌های انتقال‌دهنده عصبی دوپامین و نوراپی‌نفرین، به بهبود علائم ADHD و در برخی موارد اختلال پرخوری افراطی کمک می‌کند و نقش مهمی در مدیریت این شرایط ایفا می‌کند.
نحوه مصرف و دوزهای لیس دکس آمفتامین (Lisdexamfetamine)
دوزهای معمول
لیس دکس آمفتامین به شکل کپسول در دوزهای مختلف از جمله ۱۰، ۲۰، ۳۰، ۴۰، ۵۰، ۶۰ و ۷۰ میلی‌گرم موجود است. دوز شروع معمول برای بزرگسالان و کودکان بالای ۶ سال در درمان اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) معمولاً ۳۰ میلی‌گرم در روز است. بسته به پاسخ فرد به درمان و تحمل دارو، پزشک ممکن است دوز را به تدریج افزایش دهد. حداکثر دوز توصیه شده معمولاً ۷۰ میلی‌گرم در روز است. برای درمان اختلال پرخوری افراطی در بزرگسالان، دوز شروع مشابه است و ممکن است بر اساس نیاز فرد تنظیم شود.
چگونگی مصرف دارو
لیس دکس آمفتامین باید هر روز صبح مصرف شود، زیرا مصرف آن در ساعات بعدی روز می‌تواند باعث اختلال در خواب شود. کپسول‌ها را می‌توان به صورت کامل با آب بلعید یا محتویات آن‌ها را در آب یا آب‌میوه حل کرده و بلافاصله مصرف کرد. اگر یک دوز فراموش شد، بهتر است به محض یادآوری مصرف شود، اما اگر نزدیک به زمان دوز بعدی است، از مصرف دوز فراموش‌شده خودداری کرده و به برنامه معمول خود ادامه دهید. برای جلوگیری از فراموشی دوزها، می‌توان از یادآورهای تلفن همراه یا برنامه‌ریزی روزانه استفاده کرد.
مدت زمان مصرف
لیس دکس آمفتامین ممکن است به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی بلندمدت برای مدیریت ADHD یا اختلال پرخوری افراطی تجویز شود. مهم است که مصرف دارو تحت نظارت پزشک ادامه یابد و بدون مشورت با پزشک، مصرف آن قطع نشود. قطع ناگهانی دارو می‌تواند منجر به بروز علائم ترک یا بازگشت علائم اولیه شود. پزشک ممکن است در صورت نیاز به قطع دارو، برنامه کاهش تدریجی دوز را توصیه کند.
احتیاط‌ها و توصیه‌ها در مصرف
- از مصرف الکل در طول درمان با لیس دکس آمفتامین خودداری کنید، زیرا می‌تواند اثرات جانبی دارو را تشدید کند.
- در صورت بروز خواب‌آلودگی یا سرگیجه، از رانندگی و کار با ماشین‌آلات سنگین پرهیز کنید.
- به طور منظم با پزشک خود ملاقات کنید تا پیشرفت درمان و هرگونه عوارض جانبی احتمالی بررسی شود.
- دارو را در دمای اتاق و دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.
- از به اشتراک‌گذاری دارو با دیگران خودداری کنید، حتی اگر علائم مشابهی داشته باشند.
همواره به توصیه‌های پزشک خود عمل کنید و در صورت داشتن هرگونه سوال یا نگرانی، با او مشورت کنید. مصرف صحیح و منظم لیس دکس آمفتامین می‌تواند به بهبود علائم و کیفیت زندگی شما کمک کند.
عوارض جانبی لیس دکس آمفتامین (Lisdexamfetamine)
عوارض جانبی شایع
لیس دکس آمفتامین، مانند بسیاری از داروهای محرک، می‌تواند عوارض جانبی شایعی داشته باشد. این عوارض شامل خواب‌آلودگی، سرگیجه، خشکی دهان، کاهش اشتها، و بی‌قراری است. در حدود ۱۰٪ از بیماران ممکن است این عوارض را تجربه کنند. این عوارض معمولاً در هفته‌های اول مصرف ظاهر می‌شوند و اغلب به تدریج کاهش می‌یابند. اگر این علائم ادامه یافت یا شدید شد، مشورت با روانپزشک توصیه می‌شود.
عوارض جانبی کمتر شایع
برخی از بیماران ممکن است با عوارض جانبی کمتر شایع مانند تغییرات خلقی، تاری دید، یا مشکلات گوارشی مواجه شوند. این عوارض کمتر از ۱٪ از بیماران را تحت تأثیر قرار می‌دهند. اگرچه این عوارض نادر هستند، اما مهم است که بیماران به تغییرات غیرعادی در وضعیت جسمی یا روانشناختی خود توجه کرده و در صورت بروز، با روانپزشک خود مشورت کنند.
عوارض جانبی خطرناک
در موارد نادر، لیس دکس آمفتامین می‌تواند عوارض جانبی خطرناکی ایجاد کند که نیاز به توجه فوری پزشکی دارند. این عوارض شامل واکنش‌های آلرژیک شدید (مانند کهیر، تورم صورت یا گلو)، مشکلات تنفسی، یا ضربان قلب نامنظم هستند. این عوارض در کمتر از ۰٫۱٪ از بیماران رخ می‌دهند. در صورت مشاهده هر یک از این علائم، باید فوراً به پزشک مراجعه شود.
خطرات مرتبط با مصرف طولانی‌مدت
مصرف طولانی‌مدت لیس دکس آمفتامین ممکن است با خطراتی مانند وابستگی دارویی، افزایش فشار خون، و تغییرات در عملکرد شناختی همراه باشد. همچنین، برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف مداوم این دارو می‌تواند به کبد آسیب برساند. بنابراین، توصیه می‌شود که بیماران به صورت منظم با روانپزشک خود ملاقات کنند تا وضعیت سلامتی و تأثیرات طولانی‌مدت مصرف دارو را بررسی کنند.
توصیه‌ها برای کاهش عوارض جانبی
برای کاهش عوارض جانبی، توصیه می‌شود که دارو را همراه با غذا مصرف کنید تا مشکلات گوارشی کاهش یابد. همچنین، رعایت دقیق دوز تجویز شده توسط روانپزشک و عدم تغییر خودسرانه آن بسیار مهم است. بیماران باید هرگونه نگرانی یا اثرات غیرمنتظره را با روانپزشک خود در میان بگذارند تا بتوانند بهترین راهکارها را برای مدیریت عوارض جانبی پیدا کنند.
این اطلاعات به منظور آگاهی‌بخشی ارائه شده و نباید جایگزین مشاوره حرفه‌ای پزشکی شود. همیشه با روانپزشک خود در مورد هرگونه نگرانی یا سوالی درباره داروهای خود صحبت کنید.
موارد منع مصرف و احتیاط‌ها در رابطه با لیس دکس آمفتامین (Lisdexamfetamine)
موارد منع مصرف
- آلرژی به دارو یا مواد تشکیل‌دهنده آن: افرادی که به لیس دکس آمفتامین یا هر یک از اجزای تشکیل‌دهنده آن حساسیت دارند نباید از این دارو استفاده کنند.
- مشکلات شدید قلبی-عروقی: افرادی که دارای مشکلات قلبی شدید مانند فشار خون بالا کنترل نشده، بیماری‌های قلبی عروقی، یا سابقه حمله قلبی هستند، نباید این دارو را مصرف کنند.
- مشکلات شدید کبدی یا کلیوی: این دارو ممکن است برای افرادی که دارای نارسایی شدید کبدی یا کلیوی هستند، مناسب نباشد.
- بیماری‌های خاص: افرادی که دارای بیماری‌های خاص مانند گلوکوم، میاستنی گراویس، یا آپنه خواب هستند، باید از مصرف این دارو خودداری کنند.
موارد احتیاط
- مصرف همزمان با الکل یا سایر داروهای خواب‌آور: مصرف همزمان لیس دکس آمفتامین با الکل یا سایر داروهای خواب‌آور می‌تواند اثرات جانبی را تشدید کند و باید با احتیاط انجام شود.
- گروه‌های پرخطر: سالمندان، افرادی با سابقه سوءمصرف مواد، افراد مبتلا به افسردگی شدید یا بیماری‌های روانشناختی مزمن باید تحت نظارت دقیق روانپزشک این دارو را مصرف کنند.
- نظارت بر فشار خون: این دارو می‌تواند باعث افزایش فشار خون شود، بنابراین نظارت منظم بر فشار خون در طول درمان توصیه می‌شود.
بارداری و شیردهی
- دسته C: خطر احتمالی. مطالعات حیوانی اثرات جانبی روی جنین نشان داده‌اند و مطالعات کافی در انسان انجام نشده است. این دارو فقط زمانی تجویز می‌شود که منافع آن بیشتر از خطرات احتمالی باشد.
- بارداری: لیس دکس آمفتامین در دسته C قرار دارد و باید تنها در صورتی که منافع درمانی بیشتر از خطرات احتمالی باشد، در دوران بارداری استفاده شود. مصرف این دارو در دوران بارداری ممکن است با خطراتی برای جنین همراه باشد.
- شیردهی: این دارو می‌تواند به شیر مادر منتقل شود و ممکن است بر روی نوزاد تأثیر بگذارد. بنابراین، مادران شیرده باید قبل از مصرف این دارو با روانپزشک خود مشورت کنند.
مصرف بیش از حد
- علائم مصرف بیش از حد: خواب‌آلودگی شدید، تنفس آهسته، بیهوشی، یا خطر کما.
- اقدامات اضطراری: در صورت مصرف بیش از حد، بلافاصله با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید یا به بیمارستان مراجعه کنید. تأکید می‌شود که مداخله پزشکی سریع می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.
این اطلاعات به منظور آگاهی‌بخشی ارائه شده و نباید جایگزین مشاوره حرفه‌ای پزشکی شود. همیشه با روانپزشک خود در مورد هرگونه نگرانی یا سوالی درباره داروهای خود صحبت کنید.
سؤالات متداول
این دارو برای درمان چه شرایطی استفاده می‌شود؟
لیس دکس آمفتامین برای درمان اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) در کودکان و بزرگسالان و همچنین اختلال پرخوری افراطی (Binge Eating Disorder) در بزرگسالان استفاده می‌شود.
چگونه این دارو عمل می‌کند؟
این دارو به عنوان یک محرک سیستم عصبی مرکزی عمل می‌کند و با افزایش مواد شیمیایی خاص در مغز به بهبود تمرکز و کاهش رفتارهای تکانشی کمک می‌کند.
چه مدت طول می‌کشد تا اثرات دارو را احساس کنم؟
معمولاً اثرات لیس دکس آمفتامین در عرض چند ساعت پس از مصرف شروع می‌شود، اما ممکن است چند هفته طول بکشد تا اثرات کامل آن در درمان ADHD مشاهده شود.
دوز معمول این دارو چقدر است و چگونه باید آن را مصرف کنم؟
دوز معمول این دارو بسته به شرایط فردی و تشخیص پزشک متفاوت است. معمولاً به صورت روزانه و صبح‌ها مصرف می‌شود. همیشه دستورات پزشک خود را دنبال کنید.
اگر یک دوز را فراموش کنم، چه باید بکنم؟
اگر یک دوز را فراموش کردید، به محض یادآوری آن را مصرف کنید، مگر اینکه نزدیک به زمان دوز بعدی باشد. در این صورت، دوز فراموش‌شده را نادیده بگیرید و به برنامه معمول خود ادامه دهید. از دو برابر کردن دوز خودداری کنید.
عوارض جانبی شایع این دارو چیست؟
عوارض جانبی شایع شامل کاهش اشتها، خشکی دهان، بی‌خوابی، و افزایش ضربان قلب است. اگر این عوارض شدید یا مداوم شدند، با پزشک خود مشورت کنید.
آیا این دارو با سایر داروهایی که مصرف می‌کنم تداخل دارد؟
لیس دکس آمفتامین می‌تواند با برخی داروها تداخل داشته باشد. مهم است که پزشک خود را از تمامی داروها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید مطلع کنید.
آیا می‌توانم در حین مصرف این دارو الکل بنوشم؟
مصرف الکل با این دارو می‌تواند اثرات جانبی را تشدید کند و توصیه می‌شود از مصرف همزمان آن‌ها خودداری کنید.
آیا این دارو می‌تواند باعث وابستگی یا اعتیاد شود؟
لیس دکس آمفتامین دارای پتانسیل وابستگی است، به ویژه اگر به درستی مصرف نشود. همیشه طبق دستور پزشک مصرف کنید.
آیا مصرف این دارو در دوران بارداری یا شیردهی بی‌خطر است؟
مصرف این دارو در دوران بارداری و شیردهی باید با احتیاط و تحت نظر پزشک انجام شود، زیرا ممکن است خطراتی برای جنین یا نوزاد داشته باشد.
آیا مصرف این دارو بر توانایی رانندگی یا کار با ماشین‌آلات تأثیر می‌گذارد؟
این دارو ممکن است باعث سرگیجه یا خواب‌آلودگی شود. تا زمانی که اثرات دارو را بر خودتان نمی‌دانید، از رانندگی یا کار با ماشین‌آلات سنگین خودداری کنید.
چه مدت باید این دارو را مصرف کنم؟
مدت زمان مصرف دارو بستگی به پاسخ درمانی شما و توصیه پزشک دارد. هرگز بدون مشورت با پزشک مصرف دارو را قطع نکنید.
آیا می‌توانم مصرف این دارو را به طور ناگهانی قطع کنم؟
قطع ناگهانی دارو ممکن است باعث بروز علائم ترک شود. کاهش تدریجی دوز تحت نظر پزشک توصیه می‌شود.
اگر عوارض جانبی شدیدی تجربه کنم، چه باید بکنم؟
در صورت بروز عوارض جانبی شدید مانند واکنش‌های آلرژیک، فوراً به پزشک یا اورژانس مراجعه کنید.
آیا این دارو با شرایط پزشکی دیگری که دارم تداخل دارد؟
برخی شرایط پزشکی مانند بیماری‌های قلبی ممکن است با مصرف این دارو تداخل داشته باشند. پزشک خود را از تمامی شرایط پزشکی خود مطلع کنید.
آیا مصرف این دارو بر وزن من تأثیر می‌گذارد؟
کاهش وزن ممکن است به عنوان یک عارضه جانبی رخ دهد. اگر نگرانی دارید، با پزشک خود مشورت کنید.
آیا مصرف این دارو می‌تواند بر زندگی جنسی من تأثیر بگذارد؟
برخی افراد ممکن است تغییراتی در میل جنسی یا عملکرد جنسی تجربه کنند. در صورت بروز مشکلات، با پزشک خود صحبت کنید.
آیا این دارو می‌تواند باعث تغییرات خلقی شود؟
تغییرات خلقی مانند تحریک‌پذیری یا افسردگی ممکن است رخ دهد. در صورت تجربه این علائم، با پزشک خود مشورت کنید.
آیا نیاز به انجام آزمایش‌های منظم در حین مصرف این دارو دارم؟
پزشک ممکن است برای نظارت بر سلامت شما و واکنش به دارو، آزمایش‌هایی را توصیه کند.
آیا این دارو با مکمل‌های غذایی یا گیاهی تداخل دارد؟
برخی مکمل‌های غذایی یا گیاهی ممکن است با این دارو تداخل داشته باشند. قبل از مصرف هرگونه مکمل، با پزشک خود مشورت کنید.
این اطلاعات به منظور آگاهی‌بخشی ارائه شده و نباید جایگزین مشاوره حرفه‌ای پزشکی شود. همیشه با روانپزشک خود در مورد هرگونه نگرانی یا سوالی درباره داروهای خود صحبت کنید.
نتیجه‌گیری
در این مقاله به بررسی لیس دکس آمفتامین پرداختیم و کاربردهای آن در درمان اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی و اختلال پرخوری افراطی را مرور کردیم. این دارو با فواید قابل توجهی همراه است، اما همانند هر داروی دیگری، استفاده از آن باید تحت نظارت متخصص روانپزشک صورت گیرد تا از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود. توصیه می‌شود که برای دریافت مشاوره شخصی و اطلاعات بیشتر به روانپزشک خود مراجعه کنید و از منابع معتبر برای درک بهتر این دارو و مدیریت سلامت روان خود استفاده کنید. تصمیم‌گیری آگاهانه و مشورت با کارشناسان می‌تواند نقش مهمی در بهبود وضعیت روانی و کیفیت زندگی شما داشته باشد.
منابع
- Medscape. Drug Reference. Medscape.
- National Alliance on Mental Illness (NAMI). Mental Health Medications. NAMI.
- WebMD. Drugs and Medications A-Z. WebMD.
- Stahl, S. M. (2019). Stahl’s Essential Psychopharmacology: Neuroscientific Basis and Practical Applications (5th ed.). Cambridge University Press.
- Bezchlibnyk-Butler, K., & Jeffries, J. (2021). Clinical Handbook of Psychotropic Drugs (24th ed.). Hogrefe Publishing.
- Schatzberg, A. F., & Nemeroff, C. B. (2023). The American Psychiatric Association Publishing Textbook of Psychopharmacology (6th ed.). American Psychiatric Association Publishing.
