ترومای بین نسلی (Intergenerational trauma) در مهاجران

ترومای بین نسلی به پدیده‌ای اطلاق می‌شود که تجربه‌های دردناک و استرس‌زای یک نسل به نسل‌های بعدی منتقل می‌شود. این مفهوم در بین خانواده‌های مهاجر به‌طور ویژه حائز اهمیت است زیرا مهاجرت اغلب همراه با چالش‌ها و موانع فراوانی بوده که با خود ترومای عمیقی به همراه دارند. تجربیات ناشی از ترک وطن، سازگاری با جامعه جدید و مواجهه با تبعیض‌ها و نابرابری‌ها می‌توانند ترومای بین نسلی را تقویت کنند.

اهمیت این مسئله در آن است که ترومای بین نسلی می‌تواند به سلامتی روانشناختی و عاطفی افراد آسیب رسانده و نحوه ارتباطات و تعاملات خانوادگی را تحت‌ تأثیر قرار دهد. تأثیرات این نوع ترومای عمیق و پیچیده بوده و اگر مورد توجه و درمان قرار نگیرد، می‌تواند منجر به چرخه‌ای از مشکلات روانشناختی و رفتاری شود.

علائم متعددی از تأثیر این ترومای بین نسلی قابل مشاهده است. به عنوان مثال، ممکن است اعضای خانواده مهاجر به دلیل تجربه‌های والدین خود دچار اضطراب، افسردگی، نارضایتی مزمن، و مشکلات ارتباطی شوند. این عوامل می‌توانند باعث ایجاد مشکلات بیشتری شوند، از جمله سوءمصرف مواد، پرخاشگری، و ناکامی در ایجاد روابط سالم.

منشأ ترومای بین نسلی

تجربیات از جابجایی و از دست دادن

یکی از عوامل اصلی ایجاد ترومای بین نسلی در مهاجران، تجربه‌های ناشی از جابجایی و از دست دادن است. ترک خانه، از دست دادن خانواده و دوستان، و رویارویی با ابهامات و چالش‌های زندگی در یک مکان جدید می‌تواند منجر به آسیب‌های پایدار شود. این تجربیات نه تنها باعث مشکل در زندگی فردی مهاجران می‌شود، بلکه این ترومای شدید به نسل‌های بعدی نیز منتقل می‌شود. برای مثال، یک مادر که در طول مهاجرت با اضطراب و ترس‌های شدیدی روبرو شده است، ممکن است این احساسات را به فرزندان خود منتقل کند.

سازگاری با جامعه جدید

سازگاری با جامعه جدید، یکی دیگر از عوامل مهمی است که می‌توانند به ترومای بین نسلی منجر شوند. مهاجران معمولاً با چالش‌های فراوانی در تطبیق با فرهنگ، زبان و ارزش‌های جامعه مقصد مواجه می‌شوند. احساس بیگانگی، تبعیض و نپذیرفته شدن در جامعه جدید می‌تواند این ترومای بین نسلی را تقویت کند. برای مثال، فرزندان مهاجرانی که با تبعیض نژادی مواجه می‌شوند، ممکن است احساس بی‌مطابق بودن و کم‌ارزشی را از والدین خود به ارث ببرند.

تأثیرات بین نسلی

تأثیرات ترومای بین نسلی از طریقی به نسل‌های بعدی انتقال می‌یابد که به آن تاثیرات بین نسلی می‌گویند. این تاثیرات می‌توانند به صورت ناخواسته و غیرمستقیم از والدین به فرزندان منتقل شوند. اضطراب، افسردگی، و احساس ناتوانی که از تجربیات مهاجرت ناشی می‌شوند، می‌توانند به صورت ناخواسته راه خود را به ذهن و رفتار نسل بعدی پیدا کنند. برای مثال، کودکی که در خانواده‌ای با سابقه ترومای شدید بزرگ شده است، ممکن است بدون اینکه خود بخواهد یا آگاه باشد، دچار مشکلات روانشناختی و عاطفی شود.

درک بهتر این پدیده با مثال‌های عملی می‌تواند کمک‌کننده باشد. مثلاً، خانواده‌ای را تصور کنیم که از یک کشور جنگ‌زده به یک جامعه آرام‌تر مهاجرت کرده‌اند. والدین در طول مهاجرت تجربیات دردناکی مانند از دست دادن عزیزان و مواجهه با خطرات جدی را تجربه کرده‌اند. این تجربیات می‌تواند باعث بروز علائم اضطراب و افسردگی در والدین شود که به نحوی به فرزندان نیز منتقل می‌شود. کودکان این خانواده ممکن است بدون اینکه خود جنگ را تجربه کرده باشند، با مشکلات روانشناختی و عاطفی دست به گریبان شوند که به ترومای بین نسلی ناشی از تجربیات والدین برمی‌گردد.

عوامل تشدید کننده ترومای بین نسلی

ناهمگونی فرهنگی

یکی از عوامل اصلی تشدید ترومای بین نسلی در مهاجران، ناهمگونی فرهنگی است. ناهمگونی فرهنگی به تفاوت‌ها و تضادهای فرهنگی بین جامعه مبدأ و جامعه مقصد اشاره دارد. مهاجران معمولاً با چالش عظیمی در تلاش برای حفظ فرهنگ و ارزش‌های خود در محیط جدید مواجه می‌شوند. این تفاوت‌های فرهنگی می‌تواند منجر به احساس انزوا و ناهماهنگی شود که خود منبع ترومای شدید است. برای مثال، یک خانواده مهاجر ایرانی که به کشوری با فرهنگ کاملاً متفاوت مانند ژاپن منتقل شده‌اند، ممکن است با مشکلاتی در نحوه تفکر، عادات روزمره و ارتباطات اجتماعی مواجه شوند.

تبعیض

تبعیض و نابرابری اجتماعی از دیگر عوامل تشدید ترومای بین نسلی در مهاجران است. تبعیض نژادی، قومی، و حتی دینی می‌تواند منجر به احساسات شدید بی‌ارزشی و نپذیرفته بودن در جامعه جدید شود. این تجربه‌های تبعیض‌آمیز نه تنها مهاجران را تحت تأثیر قرار می‌دهد بلکه به راحتی به نسل‌های بعدی منتقل می‌شود. برای مثال، یک پدر مهاجر که در محیط‌های کاری با تبعیض مواجه می‌شود، ممکن است احساسات ناامیدی و ناتوانی را به فرزند خود منتقل کند که بر روی سلامت روانشناختی و عاطفی او تأثیرات منفی بگذارد.

فشار برای تطابق با جامعه جدید

فشار برای تطابق با جامعه جدید می‌تواند باعث افزایش ترومای بین نسلی شود. این فشار می‌تواند به مهاجران این احساس را بدهد که مجبورند هویت و فرهنگ خود را کنار بگذارند تا در جامعه جدید پذیرفته شوند. این نوع فشار که هماهنگی با هنجارهای جامعه جدید یکی از آن‌هاست، می‌تواند به تنش‌ها و تعارضات داخلی منجر شود. برای مثال، کودکی که در یک خانواده مهاجر به دنیا آمده است، ممکن است بین دوگانه هویت زبانی و فرهنگی خود و تلاش برای هم‌پذیری با هم‌کلاسی‌ها و دوستانش در جامعه جدید، دچار سردرگمی شود.

عوارض ترومای بین نسلی در خانواده‌های مهاجر

اختلالات روانشناختی

ترومای بین نسلی در مهاجران می‌تواند به شکل‌های مختلف در خانواده‌های مهاجر تجلی پیدا کند. برخی از این شکل‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

• اضطراب: بسیاری از اعضای خانواده‌های مهاجر ممکن است بالاترین سطح اضطراب را تجربه کنند. این اضطراب می‌تواند ناشی از عدم اطمینان درباره آینده، مواجهه با تبعیض، یا فشارهای اجتماعی باشد.
• افسردگی: تجربه‌های ناگوار و چالش‌های ناشی از مهاجرت می‌تواند منجر به افسردگی در میان اعضای خانواده‌های مهاجر شود. افسردگی می‌تواند باعث کاهش انگیزه، احساس تنهایی و بی‌ارزشی شود.
• مشکلات ارتباطی: ترومای بین نسلی می‌تواند منجر به مشکلات ارتباطی در خانواده‌های مهاجر شود، از جمله تفاوت‌های نسلی و فرهنگی در نحوه برقراری ارتباط و درک متقابل.
• سوءمصرف مواد: برخی از مهاجران ممکن است به استفاده از مواد مخدر یا الکل روی بیاورند تا بتوانند با استرس و درد عاطفی مقابله کنند. این رفتارها می‌تواند تأثیرات منفی بر روی سلامت فردی و خانوادگی داشته باشد.

تأثیر بر هویت و تعلق

ترومای بین نسلی می‌تواند تأثیر عمیقی بر احساس هویت و تعلق در میان اعضای خانواده‌های مهاجر داشته باشد. برخی از این تأثیرات شامل موارد زیر می‌شوند:

• بحران هویت: کودکان و نوجوانان مهاجر ممکن است بین فرهنگ والدین خود و فرهنگ جامعه جدید دچار نوعی بحران هویت شوند. این بحران می‌تواند منجر به احساس ناهماهنگی و بی‌تعلقی شود.
• احساس بی‌تعلقی: مهاجرانی که به دلیل تبعیض یا عدم پذیرش در جامعه جدید دچار ترومای بین نسلی شده‌اند، ممکن است احساس بی‌تعلقی و نپذیرفته شدن را تجربه کنند. این احساسات می‌تواند باعث شود که آنها بین دو فرهنگ متناقض گرفتار شوند.
• نارضایتی فرهنگی: برخی از مهاجران ممکن است مشکل در پذیرفتن یا ترکیب دو فرهنگ خود و فرهنگ جدید داشته باشند، که این مسئله می‌تواند باعث نارضایتی، سرزنش خود یا دیگران و افزایش استرس شود.

شکستن چرخه: مسیرهای بهبودی

آموزش روانشناختی (Psychoeducation)

آموزش روانشناختی یا فرایندی است که آگاهی و دانش افراد را در مورد مسائل روان‌شناختی افزایش می‌دهد. در زمینه ترومای بین نسلی در مهاجران، این ابزار می‌تواند به خانواده‌ها کمک کند تا منشأ و تجلی‌های ترومای بین نسلی را بهتر درک کنند. آموزش درباره نحوه انتقال ترومای روانشناختی از یک نسل به نسل دیگر، همچنین شناخت علائم و عوارض این نوع ترومای روانشناختی ، می‌تواند گامی مؤثر در جهت شروع فرآیند بهبودی باشد. برای مثال، برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی می‌تواند به منظور آگاهی‌بخشی و توانمندسازی اعضای خانواده‌های مهاجر مفید باشد.

درمان و گروه‌های حمایتی

روان‌درمانی و شرکت در گروه‌های حمایتی می‌توانند ابزارهای مؤثری در مقابله با ترومای بین نسلی باشند. جلسات مشاوره با متخصصان روان‌شناسی و مشاوران می‌تواند به فرد کمک کند تا احساسات و تجربیات خود را مورد بررسی قرار دهد و راه‌حل‌های مؤثری برای مقابله با این مسائل بیابد. برخی از روش‌های درمانی موثر عبارتند از:

• روان درمانی شناختی رفتاری (CBT): این روش روان‌درمانی به تغییر الگوهای فکری منفی و کمک به ایجاد الگوهای مثبت در ذهن متمرکز است.
• درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT): استفاده از این روش می‌تواند به فرد کمک کند تا پذیرش بیشتری نسبت به تجربیات زندگی و تغییراتی که نمی‌تواند آنها را کنترل کند، پیدا کند.
• روان‌درمانی خانواده: انجام جلسات مشاوره‌ای با تمامی اعضای خانواده می‌تواند به بهبود ارتباطات و حل تعارضات بین نسلی کمک کند.

همچنین، گروه‌های حمایتی می‌توانند به افراد این امکان را بدهند که تجربیات و احساسات خود را با دیگرانی که شرایط مشابهی دارند، به اشتراک بگذارند. این گروه‌ها می‌توانند منبعی از همدلی و حمایت باشند که فرآیند بهبودی را تقویت می‌کنند.

مشارکت اجتماعی و فرهنگی

مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی می‌تواند به کاهش اثرات ترومای بین نسلی کمک کند. این مشارکت‌ها می‌توانند به تقویت هویت فرهنگی، افزایش احساس تعلق و ایجاد شبکه‌های حمایتی موثر منجر شوند. برخی راهکارها عبارتند از:

• ایجاد برنامه‌های اجتماعی و فرهنگی: برنامه‌هایی که تمرکز بر حفظ و تقویت فرهنگ اصلی مهاجران دارند، می‌توانند به عنوان منبعی برای ایجاد هویت مثبت و احساس تعلق عمل کنند. به عنوان مثال، برگزاری جشن‌ها و مراسم‌های فرهنگی، ایجاد کتابخانه‌های تخصصی فرهنگی و کارگاه‌های هنری می‌تواند به این هدف کمک کند.
• تشویق به مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی: مهاجران می‌توانند با مشارکت در گروه‌های اجتماعی و انجمن‌های مختلف، شبکه‌های اجتماعی قوی‌تری ایجاد کرده و از حمایت‌های اجتماعی بهره‌مند شوند.
• توسعه برنامه‌های آموزشی: برگزاری کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی برای معرفی فرهنگ و تاریخ کشور مبدأ به نسل‌های جوان‌تر و همچنین به جامعه مقصد می‌تواند راهکاری مؤثر برای کاهش ترومای بین نسلی باشد.

با اتخاذ این راهکارها و استفاده از منابع موجود، مهاجران و خانواده‌های آنها می‌توانند چرخه ترومای بین نسلی را شکسته و به سوی بهبودی و پایداری روانشناختی حرکت کنند.

روان درمانی ترومای بین نسلی

رویکردهای درمانی

استفاده از رویکردهای درمانی مناسب نقش کلیدی در کمک به مهاجران برای مقابله با ترومای بین نسلی دارد. رویکردهای مختلفی وجود دارند که می‌توانند به مهاجران کمک کنند تا با تجربیات و احساسات تروماتیک خود مواجه شوند و آنها را پردازش کنند. برخی از این رویکردهای درمانی عبارتند از:

• درمان شناختی-رفتاری (CBT): این روش به مهاجران کمک می‌کند تا الگوهای فکری منفی خود را شناسایی و تغییر دهند.
• درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT): در این روش، افراد می‌آموزند که تجربیات دردناک را بپذیرند و به جای تلاش برای تغییر آنها، بر ارزش‌ها و اهداف شخصی خود تمرکز کنند.
• روان‌درمانی خانواده: این روش به بررسی و حل تعارضات خانوادگی که می‌تواند ترومای بین نسلی را تشدید کند، می‌پردازد.

حساسیت به تفاوت های فرهنگی در فرآیند های درمانی

حساسیت به تفاوت های فرهنگی یک عامل حیاتی در درمان و بهبودی ترومای بین نسلی در مهاجران است. حساسیت به تفاوت های فرهنگی به معنای درک و توجه به تفاوت‌ها و ویژگی‌های فرهنگی افراد از سوی متخصصان و درمانگران است. وقتی که افراد بتوانند در محیطی که به فرهنگ، باورها و ارزش‌های آنها احترام گذاشته می‌شود، صحبت کنند، احتمال بهبودی آنها افزایش می‌یابد. برای مثال، متخصصان روانشناسی با آگاهی از سنت‌ها و مراسم‌های فرهنگی مختلف، می‌توانند برنامه‌های درمانی متناسب با نیازهای خاص مهاجران طراحی کنند و در نهایت، احساس راحتی و اعتماد را در آنها افزایش دهند.

همچنین، درک دقیق فرهنگ می‌تواند به رفع سو تفاهم‌ها و اختلاف‌های فرهنگی کمک کند که ممکن است در فرآیند درمان به وجود آیند. این آگاهی به متخصصان اجازه می‌دهد تا با مهاجران به طور مؤثرتری ارتباط برقرار کنند و به آنها نشان دهند که تجربیات و فرهنگی که همراه با خود به همراه آورده‌اند، معتبر و مهم است.

برای مثال، در جلسات مشاوره با خانواده‌ای از مهاجران افغانستانی، روانشناس با درک عمیق فرهنگ و مذهب اسلامی می‌تواند توجه خاصی به نیازهای مذهبی اعضای خانواده داشته باشد. این نوع توجه به جزئیات فرهنگی می‌تواند باعث ایجاد رابطه‌ای عمیق‌تر و مؤثرتر بین مشاور و مراجعین شود.

ساختن اعتماد و احترام

ساختن اعتماد و احترام جزء مهمی از فرآیند بهبودی ترومای بین نسلی در مهاجران است. برای ایجاد اعتماد، درمانگران باید از طریق نمایش حساسیت فرهنگی و احترام به تجربیات و ارزش‌های افراد، محیطی امن و پذیرنده ایجاد کنند. این محیط باید جایی باشد که مهاجران احساس امنیت کرده و بتوانند به راحتی تجربیات دردناک و تروماتیک خود را به اشتراک بگذارند.

احترام به فرهنگ و هویت فردی مراجعین به آنها نشان می‌دهد که تجربیات و باورهایشان معتبر و مهم است. این احترام می‌تواند به تقویت حس تعلق و معنا در زندگی آنها کمک کند و آنها را در مسیر بهبودی ترومای بین نسلی یاری دهد.

راهکارهای عملی برای ساختن اعتماد و احترام

• شنیدن فعال: درمانگران باید به دقت به مراجعین گوش دهند و نشان دهند که به تجربیات و احساسات آنها توجه دارند.
• استفاده از زبان مناسب: استفاده از زبان و اصطلاحاتی که برای مهاجران معتبر و قابل فهم باشد، می‌تواند به ساختن اعتماد کمک کند.
• حفظ حریم خصوصی و محرمانگی: درمانگران باید محیطی امن ارائه دهند که در آن مراجعین احساس کنند اطلاعات و تجربیاتشان محفوظ است.

با بهره‌گیری از این راهکارها و تمرکز بر توانایی فرهنگی و احترام به مراجعین، درمانگران می‌توانند به‌طرز مؤثری در بهبود شرایط روانشناختی و عاطفی مهاجران و شکستن چرخه ترومای بین نسلی کمک کنند.

همکاری با متخصصان حقوقی

همکاری با متخصصان حقوقی می‌تواند به فرآیند بهبودی مهاجران کمک کند، به ویژه در مواردی که مسائل حقوقی و مهاجرتی وجود دارند. وکلا و مشاوران حقوقی با ارائه اطلاعات دقیق و حمایت قانونی می‌توانند به مهاجران کمک کنند تا با چالش‌های حقوقی خود مواجه شوند و احساس امنیت و اعتماد پیدا کنند. برای مثال، وکلا می‌توانند نقش مهمی در حمایت از مهاجرانی که درگیر پرونده‌های پناهندگی یا سوءاستفاده خانگی هستند، ایفا کنند.

حمایت از پرونده‌های مهاجرتی

حمایت از پرونده‌های مهاجرتی، بخشی حیاتی از حمایت حرفه‌ای برای مهاجران است. همکاری بین درمانگران و وکلا می‌تواند به تشکیل پرونده‌های قوی‌تر و موثق‌تر کمک کند. برای مثال، ارائه گزارش‌های روانشناسی که شرایط روحی و ترومای مهاجران را به‌خوبی تشریح می‌کند، می‌تواند در تهیه پرونده‌های پناهندگی یا مسائل قانونی دیگر بسیار کمک‌کننده باشد.

راهکارهای عملی

• تشکیل تیم‌های چندرشته‌ای: ایجاد تیم‌هایی متشکل از روانشناسان، مشاوران، وکلا و دیگر متخصصان برای ارائه خدمات جامع به مهاجران.
• آموزش تخصصی: ارائه برنامه‌های آموزشی برای وکلا و مشاوران حقوقی تا بتوانند بهتر با مسائل روانشناختی و ترومای مهاجران آشنا شوند.
• ایجاد شبکه‌های پشتیبانی: توسعه شبکه‌هایی که مهاجران بتوانند به‌عنوان منابع اطلاعاتی و حمایتی به آنها مراجعه کنند.

با بهره‌گیری از این رویکردها و همکاری با متخصصان حقوقی، جامعه می‌تواند به نحو بهتری به مهاجران کمک کند تا با چالش‌های روانشناختی و حقوقی خود مواجه شوند و چرخه ترومای بین نسلی را شکسته و به سوی آینده‌ای مثبت‌تر حرکت کنند.

نتیجه‌گیری

پرداختن به ترومای بین نسلی در مهاجران ضروری است زیرا این نوع ترومای روانشناختی می‌تواند تأثیرات عمیق و پایداری بر سلامتی روانشناختی و عاطفی افراد داشته باشد. عدم توجه به این مسئله می‌تواند منجر به ادامه و تشدید چرخهٔ استرس و درد عاطفی از نسلی به نسل دیگر شود. خانواده‌های مهاجر نیاز به حمایت‌های ویژه‌ای دارند تا بتوانند با تجربیات تلخ و چالش‌های ناشی از مهاجرت مواجه شوند و آنها را پردازش کنند.

با پرداختن به ترومای بین نسلی، امکان مهار و کاهش استرس و آشفتگی‌های روانشناختی فراهم می‌شود و راه برای بهبود سلامت روانشناختی و عاطفی مهاجران باز می‌شود. این توجه می‌تواند شامل تعاملات فرهنگی، توانمندسازی از طریق آموزش‌های روانشناختی و مشاوره‌ای، و همچنین فراهم کردن دسترسی به خدمات درمانی مناسب باشد.

هدف نهایی پرداختن به ترومای بین نسلی در مهاجران، ایجاد آینده‌ای امیدوار و مقاوم برای خانواده‌های مهاجر است. با ارائه حمایت‌های مورد نیاز و فرصت‌های مناسب، مهاجران می‌توانند نه تنها بر تجربیات تروماتیک گذشته غلبه کنند، بلکه آینده‌ای مثبت و پایدار برای خود و نسل‌های بعدی خود بسازند. این فرآیند شامل تقویت حس تعلق و هویت فرهنگی، ساختن شبکه‌های اجتماعی حمایتی و افزایش توانمندی‌های فردی و خانوادگی است.

منابع

1. Flanagan, N., Travers, Á., Vallières, F., Hansen, M., Halpin, R., Sheaf, G., Rottmann, N., & Johnsen, A. T. (2020). Crossing borders: a systematic review identifying potential mechanisms of intergenerational trauma transmission in asylum-seeking and refugee families. European Journal of Psychotraumatology, 11(1), 1790283.
2. Sangalang, C. C., & Vang, C. (2017). Intergenerational Trauma in Refugee Families: A Systematic Review. Journal of Immigrant and Minority Health, 19(3), 745-754.
3. Mak, C., Lewis, D., & Seponski, D. M. (2021). Intergenerational Transmission of Traumatic Stress and Resilience Among Cambodian Immigrant Families Along Coastal Alabama: Family Narratives. Health Equity, 5(1), 480-489.
4. Cerdeña, J., Rivera, L. M., & Spak, J. M. (2021). Intergenerational trauma in Latinxs: A scoping review. Social Science & Medicine, 270, 113662.
5. Ahmad, M. S., Nawaz, S., Bukhari, Z., Nadeem, M., & Hussain, R. Y. (2022). Traumatic chain: Korean–American immigrants’ transgenerational language and racial trauma in Native Speaker. Frontiers in Psychology, 13, 912519.
6. Hudson, C., Adams, S. M., & Lauderdale, J. (2016). Cultural Expressions of Intergenerational Trauma and Mental Health Nursing Implications for U.S. Health Care Delivery Following Refugee Resettlement. Journal of Transcultural Nursing, 27(3), 286-301.
7. Anakwenze, O., & Rasmussen, A. (2021). The impact of parental trauma, parenting difficulty, and planned family separation on the behavioral health of West African immigrant children in New York City. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy, 13(8), 885-894.
8. Jeyasundaram, J., Cao, L., & Trentham, B. (2020). Experiences of Intergenerational Trauma in Second-Generation Refugees: Healing Through Occupation. Canadian Journal of Occupational Therapy, 87(5), 377-386.