چرخه بدرفتاری (cycle of abuse) به مجموعه مراحلی اشاره دارد که در یک رابطه آزارگرانه ممکن است بارها و بارها تکرار شوند. این چرخه شامل چهار مرحله اصلی است: ایجاد تنش، وقوع حادثه بدرفتاری، آشتی و آرامش. درک این چرخه می‌تواند به قربانیان کمک کند تا الگوهای رفتاری مخرب را شناسایی کرده و گام‌های لازم برای رهایی از این وضعیت را بردارند. در این مقاله، به بررسی دقیق هر مرحله از این چرخه، چالش‌های پیش رو و راهکارهای موثر برای پایان دادن به آن می‌پردازیم.
تعریف و مفهوم چرخه بدرفتاری (cycle of abuse)
چرخه بدرفتاری (cycle of abuse) اولین بار در دهه 1970 توسط روانشناس لنور ای. واکر معرفی شد. او از طریق مشاهده و مصاحبه با زنانی که تجربه خشونت خانگی داشتند، به این نتیجه رسید که مراحل خاصی در روابط بدرفتاری تکرار می‌شوند. واکر این مراحل را به چهار بخش تقسیم‌بندی کرد که به عنوان مرجعی برای روانپزشکان و روانشناسان مورد استفاده قرار گرفت.
هرچند که بدرفتاری در همه روابط یکسان نیست و هر فرد تجربه متفاوتی از آن دارد، اما شناخت این الگو می‌تواند به افراد کمک کند تا وضعیت خود را بهتر درک کنند. در هر چرخه، شدت و نوع بدرفتاری ممکن است تغییر کند و حتی در برخی موارد ممکن است به نظر برسد که بدرفتاری به طور موقت متوقف شده است.
مراحل چرخه بدرفتاری (cycle of abuse)
1. ایجاد تنش
در مرحله ایجاد تنش، شریک بدرفتار نشانه‌های اولیه بدرفتاری را نشان می‌دهد که به تدریج شدت و فراوانی آنها افزایش می‌یابد. این نشانه‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- خشم های انفجاری
- عصبانیت و پرخاشگری کلامی
- بی‌صبری و تندمزاجی
- انتقاد مداوم و بی‌مورد
- تهدیدهای ضمنی یا آشکار
این مرحله ممکن است با عوامل خارجی مانند مشکلات مالی، چالش‌های بین‌فردی در محل کار یا مشکلات سلامتی تشدید شود. در این مرحله، قربانی ممکن است احساس نگرانی و اضطراب کرده و برای آرام کردن شریک بدرفتار سعی در تغییر رفتار خود داشته باشد.
مثال: فرض کنید زهرا و علی زوجی هستند که در این مرحله قرار دارند. علی اخیراً در محل کار خود با مشکلاتی مواجه شده و استرس زیادی را تحمل می‌کند. او شروع به انتقاد مداوم از زهرا می‌کند، حتی برای مسائل کوچک مانند نحوه چیدمان خانه یا پخت غذا. زهرا متوجه تغییر رفتار علی شده و سعی می‌کند با مراقبت بیشتر از خانه و تلاش برای خوشحال کردن او، از بروز درگیری جلوگیری کند.
2. حادثه بدرفتاری
در مرحله حادثه بدرفتاری، تنش ایجاد شده در مرحله قبلی به اوج خود می‌رسد و بدرفتاری آشکارا رخ می‌دهد. این مرحله ممکن است شامل چندین شکل مختلف بدرفتاری باشد:
- خشونت فیزیکی (مانند ضرب و شتم، هل دادن، پرتاب اشیاء)
- خشونت کلامی (مانند فریاد زدن، توهین، تحقیر)
- خشونت جنسی
- تهدید به آسیب رساندن به خود، قربانی یا دیگران
- تخریب اموال
- محدود کردن آزادی‌های فردی
شدت بدرفتاری در هر حادثه ممکن است بیشتر از چرخه‌های قبل باشد. این مرحله معمولاً کوتاه‌مدت است، اما می‌تواند آسیب‌های جسمی و روانی شدیدی به همراه داشته باشد.
مثال: در ادامه داستان زهرا و علی، فرض کنید یک شب علی دیرتر از معمول به خانه می‌آید و زهرا از او می‌پرسد کجا بوده است. علی که از قبل عصبانی و تحت فشار است، ناگهان منفجر می‌شود. او شروع به فریاد زدن می‌کند، زهرا را به بی‌اعتمادی متهم می‌کند و در نهایت گلدانی را به سمت دیوار پرتاب می‌کند. زهرا وحشت‌زده و شوکه می‌شود.
3. آشتی
بعد از حادثه بدرفتاری، شریک بدرفتار ممکن است به نظر برسد که از رفتار خود پشیمان است و تلاش می‌کند تا رابطه را اصلاح کند. این مرحله که گاهی “ماه عسل” نیز نامیده می‌شود، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- عذرخواهی و ابراز پشیمانی شدید
- قول دادن برای تغییر رفتار
- ابراز محبت و توجه بیش از حد
- خرید هدیه یا انجام کارهای خاص برای جلب رضایت شریک
- انکار یا کم اهمیت جلوه دادن حادثه بدرفتاری
در این مرحله، شریک بدرفتار ممکن است واقعاً شرمنده به نظر بیاید و به اصلاح رفتار خود متعهد باشد. این می‌تواند باعث شود که قربانی احساس امید کند و تصمیم بگیرد در رابطه بماند.
مثال: پس از حادثه خشونت‌آمیز، علی صبح روز بعد با یک دسته گل بزرگ به خانه می‌آید. او از زهرا عذرخواهی می‌کند، می‌گوید که رفتارش غیرقابل قبول بوده و قول می‌دهد که هرگز دوباره چنین اتفاقی نخواهد افتاد. او حتی پیشنهاد می‌دهد که برای زوج درمانی اقدام کنند. زهرا که هنوز شوکه است، با دیدن این رفتار علی احساس امیدواری می‌کند.
4. آرامش
در مرحله آرامش، شریک بدرفتار ممکن است رفتار بدرفتاری خود را کم‌اهمیت جلوه دهد و مسئولیت آن را به عوامل بیرونی نسبت دهد. این مرحله می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- توجیه رفتار بدرفتاری با استفاده از بهانه‌های مختلف
- سرزنش قربانی یا دیگران برای حادثه
- تظاهر به اینکه هیچ اتفاقی نیفتاده است
- ابراز محبت و رفتار عادی برای مدتی
- تلاش برای فراموش کردن حادثه
در این مرحله، ممکن است شما احساس سردرگمی کنید و دوباره تنش در رابطه آغاز شود. این مرحله می‌تواند از چند روز تا چند ماه طول بکشد، اما معمولاً به تدریج به مرحله ایجاد تنش بازمی‌گردد و چرخه دوباره شروع می‌شود.
مثال: پس از چند روز آرامش، علی و زهرا به زندگی عادی خود بازمی‌گردند. علی سعی می‌کند حادثه را فراموش کند و هر بار که زهرا می‌خواهد درباره آن صحبت کند، موضوع را عوض می‌کند. او حتی گاهی می‌گوید: “آن شب من خیلی خسته بودم و تو هم مدام سوال می‌پرسیدی. طبیعی بود که عصبانی شوم.” زهرا کم‌کم احساس می‌کند که دوباره باید مراقب رفتار و حرف‌هایش باشد تا علی را ناراحت نکند.
چالش‌های پایان دادن به چرخه بدرفتاری (cycle of abuse)
ترس و نگرانی در رابطه با امنیت
یکی از بزرگ‌ترین موانع در پایان دادن به چرخه بدرفتاری (cycle of abuse)، ترس از عواقب آن است. این ترس‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- ترس از خشونت بیشتر در صورت ترک رابطه
- نگرانی برای امنیت فرزندان یا دیگر اعضای خانواده
- ترس از تنهایی و عدم حمایت
- نگرانی از دست دادن محل سکونت یا منابع مالی
مثال: زهرا می‌داند که باید از این رابطه خارج شود، اما علی قبلاً تهدید کرده که اگر او را ترک کند، به خودش یا خانواده زهرا آسیب می‌رساند. این تهدیدها باعث می‌شود زهرا احساس کند گیر افتاده است و نمی‌تواند رابطه را ترک کند.
کمبود منابع و استقلال
افراد درگیر در چرخه بدرفتاری (cycle of abuse) اغلب با کمبود منابع مواجه هستند که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- عدم استقلال مالی
- نداشتن محل سکونت جایگزین
- محدودیت در دسترسی به خدمات حمایتی
- انزوای اجتماعی و قطع ارتباط با دوستان و خانواده
مثال: زهرا پس از ازدواج با علی، به خواسته او شغلش را رها کرده و حالا کاملاً به او وابسته است. او نمی‌داند در صورت ترک رابطه، چگونه می‌تواند از نظر مالی از خودش حمایت کند. علاوه بر این، علی او را از خانواده و دوستانش دور نگه داشته و زهرا احساس می‌کند هیچ جایی برای رفتن ندارد.
دستکاری های روانشناختی (Manipulation)
دستکاری های روانشناختی (Manipulation) یکی دیگر از چالش‌های پایان دادن به چرخه بدرفتاری (cycle of abuse) است. این دستکاری‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- گمراه‌سازی و انکار واقعیت (Gaslighting)
- سرزنش قربانی برای مشکلات رابطه
- ایجاد احساس گناه در قربانی
- تهدید به خودکشی یا آسیب رساندن به خود در صورت ترک رابطه
- وعده‌های مکرر برای تغییر
مثال: هر بار که زهرا درباره رفتار خشونت‌آمیز علی صحبت می‌کند، او پاسخ می‌دهد: “تو داری اغراق می‌کنی. من فقط کمی عصبانی شدم. اگر تو این‌قدر حساس نبودی، این مشکلات پیش نمی‌آمد.” این باعث می‌شود زهرا در مورد درک خود از وقایع تردید کند و احساس کند شاید واقعاً مقصر اوست.
راهبردهایی برای پایان دادن به چرخه بدرفتاری (cycle of abuse)
شناسایی رفتارهای سمی
اولین قدم برای پایان دادن به چرخه بدرفتاری (cycle of abuse)، شناسایی رفتارهای سمی و غیرقابل پذیرش است. برای این منظور می‌توانید:
- یک دفتر خاطرات نگه دارید و وقایع و احساسات خود را ثبت کنید.
- به الگوهای تکرار شونده در رفتار شریک خود توجه کنید.
- از منابع آموزشی درباره روابط سالم و ناسالم استفاده کنید.
- به احساسات و شهود خود اعتماد کنید.
مثال: زهرا شروع به نوشتن خاطرات روزانه می‌کند. او متوجه می‌شود که هر بار قبل از یک حادثه خشونت‌آمیز، علی شروع به انتقاد بیش از حد و کنترل رفت و آمدهای او می‌کند. این آگاهی به زهرا کمک می‌کند تا الگوی رفتاری علی را بهتر درک کند.
اعتماد به شخصی مورد اعتماد
صحبت کردن با یک دوست یا عضو خانواده مورد اطمینان می‌تواند به شما کمک کند تا:
- احساس تنهایی و انزوا را کاهش دهید.
- دیدگاه‌های خارجی و عینی‌تری درباره وضعیت خود دریافت کنید.
- حمایت عاطفی و عملی در مواقع نیاز داشته باشید.
- برنامه‌ای برای خروج از رابطه در صورت لزوم تهیه کنید.
مثال: زهرا تصمیم می‌گیرد با خواهرش که در شهر دیگری زندگی می‌کند، تماس بگیرد. او وضعیت خود را برای خواهرش توضیح می‌دهد و احساس آرامش می‌کند که دیگر تنها نیست. خواهرش پیشنهاد می‌کند که زهرا می‌تواند در صورت نیاز به خانه او برود.
دریافت کمک حرفه‌ای
مشورت با یک روانپزشک یا روانشناس می‌تواند مزایای زیر را داشته باشد:
- کمک به شناسایی و درک الگوهای بدرفتاری
- ارائه راهکارهای موثر برای مقابله با استرس و اضطراب
- کمک به بازیابی اعتماد به نفس و عزت نفس
- ارائه منابع و برنامه‌های ایمنی برای خروج از موقعیت ناامن
- درمان آسیب‌های روانی ناشی از بدرفتاری
مثال: زهرا تصمیم می‌گیرد به یک روانشناس مراجعه کند. در جلسات مشاوره، او یاد می‌گیرد که رفتارهای علی نشانه‌های یک رابطه سوءاستفاده‌گرانه است. روانشناس به او کمک می‌کند تا یک برنامه ایمنی برای خروج از رابطه تهیه کند و راهکارهایی برای مقابله با احساس گناه و ترس به او آموزش می‌دهد.
بازیابی اعتماد به نفس
بازیابی اعتماد به نفس می‌تواند به شما کمک کند تا:
- باور کنید که شایسته یک رابطه سالم و با احترام هستید.
- توانایی‌های خود را برای زندگی مستقل باور کنید.
- قدرت مقابله با چالش‌های پیش رو را در خود ایجاد کنید.
- تصمیمات سالم‌تری برای آینده خود بگیرید.
برای بازیابی اعتماد به نفس می‌توانید:
- به فعالیت‌هایی که قبلاً از آنها لذت می‌بردید، بازگردید.
- مهارت‌های جدیدی یاد بگیرید.
- با افرادی که شما را حمایت و تشویق می‌کنند، وقت بگذرانید.
- از تمرین‌های تأیید مثبت و مدیتیشن استفاده کنید.
مثال: زهرا تصمیم می‌گیرد به کلاس نقاشی برود، هنری که قبل از ازدواج به آن علاقه داشت. او همچنین شروع به خواندن کتاب‌هایی درباره عزت نفس می‌کند و هر روز صبح جملات مثبتی را برای خود تکرار می‌کند. کم‌کم احساس می‌کند که قدرت و اعتماد به نفس از دست رفته‌اش را بازمی‌یابد.
دریافت حمایت خارجی
گاهی اوقات، خروج از یک رابطه بدرفتاری بدون حمایت خارجی بسیار دشوار است. منابع کمکی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- خطوط تلفن اورژانس اجتماعی
- پناهگاه‌های اضطراری برای قربانیان خشونت خانگی
- سازمان‌های حمایت از حقوق زنان
- مددکاران اجتماعی
- وکلای متخصص در امور خانواده
مثال: زهرا با یک خط تلفن اورژانس اجتماعی تماس می‌گیرد و اطلاعاتی درباره پناهگاه‌های موجود در شهرش دریافت می‌کند. او همچنین با یک وکیل مشورت می‌کند تا درباره حقوق قانونی خود در صورت جدایی آگاه شود.
نتیجه‌گیری
چرخه بدرفتاری (cycle of abuse) یک الگوی پیچیده و تکرار شونده است که می‌تواند افراد را در روابط ناسالم و آسیب‌زا گرفتار کند. شناخت مراحل این چرخه – ایجاد تنش، حادثه بدرفتاری، آشتی و آرامش – می‌تواند به قربانیان کمک کند تا وضعیت خود را بهتر درک کنند و گام‌های لازم برای خروج از آن را بردارند.
اگرچه پایان دادن به چرخه بدرفتاری (cycle of abuse) می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما همیشه امکان‌پذیر است. با شناسایی رفتارهای سمی، اعتماد به افراد مورد اطمینان، دریافت کمک حرفه‌ای، بازیابی اعتماد به نفس و استفاده از منابع حمایتی موجود، می‌توان از این چرخه خارج شد و به سمت یک زندگی سالم‌تر و شادتر حرکت کرد.
به یاد داشته باشید که شما تنها نیستید و شایسته یک رابطه سالم، امن و با احترام هستید. اگر در یک رابطه بدرفتاری قرار دارید، تردید نکنید و برای دریافت کمک اقدام کنید. زندگی بدون خشونت و بدرفتاری حق شماست.
منابع
-
Wilson JK. Cycle of Violence. In: The Encyclopedia of Women and Crime. John Wiley & Sons, Ltd; 2019:1-5.
-
Rakovec-Felser Z. Domestic violence and abuse in intimate relationship from public health Perspective. Health Psychol Res. 2014;22;2(3):1821. doi:10.4081/hpr.2014.1821
- Rakovec-Felser Z. (2014). Domestic violence and abuse in intimate relationship from public health perspective.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4768593/ - Chan, J. P., Harris, K. A., Berkowitz, A., Ferber, A., Greenwald, B. D., & Valera, E. M. (2024). Experiences of Domestic Violence in Adult Patients with Brain Injury: A Select Overview of Screening, Reporting, and Next Steps. Brain sciences, 14(7), 716.
- Stulz, V., Francis, L., Naidu, A., & O’Reilly, R. (2024). Women escaping domestic violence to achieve safe housing: an integrative review. BMC women’s health, 24(1), 314.
- Bacchus, L. J., Colombini, M., Pearson, I., Gevers, A., Stöckl, H., & Guedes, A. C. (2024). Interventions that prevent or respond to intimate partner violence against women and violence against children: a systematic review. The Lancet. Public health, 9(5), e326–e338.
