تصویری کلی از اختلال شخصیت مرزی (BPD)
اختلال شخصیت مرزی (BPD) با ناپایداری در حالات هیجانی و روابط همراه است. این ناپایداری معمولاً خود را در رفتارهای خودتخریبی و تکانشی نشان میدهد. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است در تنظیم هیجانات و حفظ روابط بینفردی دچار مشکل شوند.
از دیگر علائم اختلال شخصیت مرزی (BPD)، میتوان به نوسانات شدید خلق و خوی و خودپنداره ناپایدار اشاره کرد که میتواند واکنشهای سریع و تغییرات ناگهانی در واکنش به دنیای درونی و بیرونی فرد را به همراه داشته باشد.
اختلال شخصیت مرزی (BPD) پیچیدهتر از رفتار تکانشی و مشکلات در روابط است. نوسانات خلقی و خودپنداره ناپایدار نقش مهمی در اختلال شخصیت مرزی (BPD) بازی میکنند. این علایم میتواند باعث واکنشهای سریع و تغییرات ناگهانی در دنیای درونی و بیرونی فرد شود.
سایر علائم کلیدی عبارتند از:
- مشکلات در روابط بین فردی به دلیل تلاش برای جلوگیری از ترک شدن
- روابط بینفردی ناپایدار
- الگوی ایده آلسازی و بی ارزش سازی دیگران
- رفتارهای تکانشی مانند خودزنی و مصرف مواد مخدر
- احساس پوچی مزمن
- خشم شدید و مشکل در کنترل آن
- افکار خودکشی
- تجزیه شخصیت
تصویری کلی از اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)
اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) با بیشفعالی، دشواری در تمرکز و رفتارهای تکانشی شناخته میشود. افراد مبتلا به اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) ممکن است در انجام دادن کارهای مرتبط با مدرسه، کار و خانه دچار مشکل شوند و همچنین با چالشهای مرتبط با روابط بینفردی مواجه شوند. این اختلال دو نوع فرعی دارد: نوع بیتوجه و نوع بیشفعال-تکانشی. هر نوع از اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) ممکن است با چالشهای خاص خود همراه باشد.
علائم اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) نوع بیتوجه شامل:
- دشواری در تمرکز بر وظایف موجود
- انجام اشتباهات که ممکن است برای دیگران بیدقت به نظر برسد
- مشکل در انجام وظایف در خانه، مدرسه و کار
- گم کردن مکرر اشیا
- فراموشکاری شدید
علائم اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) نوع بیشفعال شامل:
- تکان دادن بی دلیل اندام ها و بیقراری
- صحبت کردن بیش از حد و فشرده
- دشواری در نشستن در زمانهایی که انتظار میرود آرام بمانند (مثلاً، راه رفتن در کلاس در مدرسه یا پیادهروی مکرر در دفتر کار بدون علت مشخص)
علایم مشترک در اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) و اختلال شخصیت مرزی (BPD)
رفتار تکانشی
یکی از ویژگیهای مشترک بین اختلال شخصیت مرزی (BPD) و اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) رفتار تکانشی است. رفتار تکانشی، به معنای انجام یک واکنش سریع و لحظه ای بدون فکر کردن به پیامدهای آن، در هر دو اختلال مشاهده میشود. برای افراد غیرمتخصص این رفتار تکانشی میتواند مشابه به نظر برسد، اما تفاوتهای مهمی وجود دارد که در زیر به آنها پرداخته میشود.
رفتار تکانشی در اختلال شخصیت مرزی (BPD)
در اختلال شخصیت مرزی (BPD)، رفتار تکانشی اغلب توسط استرس و فشار روانی تحریک میشود. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است محرک های محیطی (رفتارهای دیگران) را در زمینه (Context) فعلی آن محرک ها به درستی درک نکنند و آن محرک ها را با زمینه های مشابه دیگری که در گذشته اتفاق افتاده است پردازش کنند و به آن پاسخ دهند و بنابراین، واکنشهای هیجانی آن ها ممکن است تکانشی و غیرمنطقی باشد.
افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی (BPD) ممکن است به طور ناگهانی و بدون تفکر قبلی به رفتارهایی مانند خرید بیرویّه، رانندگی خطرناک، خوردن زیاد الکل یا استفاده نادرست از مواد مخدر روی آورند. این رفتارهای تکانشی میتوانند به مشکلات جدی در زندگی شخصی و روابط بینفردی منجر شوند و اغلب به نوسانات شدید در احساسات و واکنشهای ناگهانی منجر شود.
رفتار تکانشی در اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)
در اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)، رفتار تکانشی معمولاً به دلیل بی قراری جسمی ایجاد میشود. این رفتار تکانشی ممکن است به شکل عدم توانایی در نشستن، بیقراری و حرکات بیهدف دربیاید. این بی قراری جسمی ممکن است موجب شود که فرد نتواند پاسخهای مناسب به محیط خود بدهد و در نتیجهی این مشکلات در تنظیم هیجانات، رفتار تکانشی رخ دهد که میتواند به مشکلات در روابط بینفردی منجر شود.
چالشهای تنظیم هیجانات و روابط بینفردی
تنظیم هیجانات و حفظ روابط بینفردی پایدار برای افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی (BPD) و اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) دشوار است. این دو اختلال میتواند به شیوههای متفاوتی بر توانایی فرد برای تعاملات بینفردی تأثیر بگذارد، که در ادامه به توضیح هر یک پرداخته خواهد شد.
چالشهای تنظیم هیجانات در اختلال شخصیت مرزی (BPD)
در اختلال شخصیت مرزی (BPD)، فرد ممکن است واکنشهای هیجانی شدیدی را تجربه کند که به سرعت تغییر میکنند. این نوسانات شدید در هیجانات میتواند باعث شود که افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی (BPD) واکنشهای ناگهانی و شدیدی به موقعیتهای استرسزا یا فشارهای روانی داشته باشند. این نوسانات هیجانی ممکن است باعث شود که فرد به طور مکرر احساس کند که در کنترل هیجانات خود نیست و این امر میتواند روابط بینفردی را تحت تأثیر قرار دهد.
چالشهای تنظیم هیجانات در اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)
در اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)، مشکلات در تنظیم هیجانات ممکن است به دلیل عدم توانایی فرد در متمرکز شدن و کنترل بی قراری های جسمی ایجاد شوند. این مشکلات میتواند موجب شود که فرد به راحتی توانایی پایدار نگهداشتن تمرکز خود را از دست بدهند.
این میتواند به روابط بینفردی آسیب بزند، زیرا دیگران ممکن است فرد را به عنوان کسی که به راحتی حواسش پرت میشود و دچار خطاهای ناشی از بیدقتی می شوند، درک کنند.
چالشهای روابط بینفردی در اختلال شخصیت مرزی (BPD)
افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی (BPD) دایما در تلاش هستند که از احساس ترک شدن یا رها شدن اجتناب کنند. این تلاشها ممکن است به شکل رفتارهای مخربی مانند وابستگی زیاد به دیگران، خواستههای زیاد، یا برعکس، دوری از دیگران دیده شود. این تغییرات ممکن است موجب شود که روابط بینفردی پایداری نداشته باشند.
چالشهای روابط بینفردی در اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)
در اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)، چالشها در روابط بینفردی ممکن است به دلیل عدم توانایی در تنظیم رفتارهای تکانشی و حواس پرتی بیش از حد مشاهده شود. افراد مبتلا به اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) ممکن است فراموشکار، بینظم و ناتوان از حفظ تمرکز به نظر برسند. این ویژگیها میتواند به برداشتهای منفی در روابط بینفردی منجر شود.
عوامل خطر مشترک
تروماهای دوران کودکی
تجربههای تروماتیک دوران کودکی ممکن است به ایجاد هر دو اختلال شخصیت مرزی (BPD) و اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) منجر شود.
تأثیر تروما بر اختلال شخصیت مرزی (BPD)
یکی از عوامل کلیدی که در تحقیقات مربوط به اختلال شخصیت مرزی (BPD) نشان داده شده، تجربههای ناخوشایند دوران کودکی و تروما است. این نوع تجربهها میتواند ریشههای عمیقی در ایجاد اختلال شخصیت مرزی (BPD) داشته باشد و ناپایداری هیجانی فرد را تشدید کند.
تجربههای ناخوشایند مانند سوءاستفاده جنسی، بیتوجهی، و فقدان حمایت در کودکی میتوانند باعث ایجاد مشکلات هیجانی و رفتارهای غیرمنطقی در فرد شوند. گرچه همه افرادی که تجربههای تروماتیک دارند به اختلال شخصیت مرزی (BPD) مبتلا نمیشوند، ولی تروما میتواند شدت و نوع علائم را تحت تأثیر قرار دهد.
تأثیر تروما بر اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)
در اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)، تجربههای ناخوشایند دوران کودکی میتواند به عنوان یک عامل خطر برای تشدید این اختلال عمل کند. این نوع تجربهها ممکن است باعث بدتر شدن علایم اختلال یعنی تمرکز و رفتارهای تکانشی شوند. علاوه بر تروماهای دوران کودکی، سایر عوامل محیطی نیز میتوانند خطر ابتلا به اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) را افزایش دهند. به عنوان مثال، سیگار کشیدن مادر در دوران جنینی، مصرف مواد مخدر یا الکل توسط مادر در دوران بارداری و قرار گرفتن در محیطهای پر سر و صدا میتواند بر عملکرد مغز تاثیر بگذارد و خطر ابتلا به اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) را افزایش دهد.
عوامل ژنتیکی
عوامل ژنتیکی نیز میتوانند در توسعه هر دو اختلال اختلال شخصیت مرزی (BPD) و اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) نقش داشته باشند. این عوامل ژنتیکی میتوانند تأثیری عمیق بر تنظیم مواد شیمیایی مغزی و عملکرد سیستم عصبی داشته باشند.
عوامل ژنتیکی در اختلال شخصیت مرزی (BPD)
تحقیقات نشان میدهند که اختلال شخصیت مرزی (BPD) ممکن است یک زمینه ژنتیکی داشته باشد و در خانواده هایی که یک فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی (BPD) در آن ها وجود داشته باشند، شایع تر باشد.
عوامل ژنتیکی در اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)
مطالعات نشان میدهند که اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) یک اختلال ژنتیکی است و میتواند در خانوادهها انتقال یابد. اگر یکی از والدین یا خواهر و برادرها به اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) مبتلا باشند، احتمال ابتلای کودک به اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) افزایش مییابد.
عوامل بیولوژیک
تفاوتهای ساختاری و عملکردی در مغز در ایجاد هر دو اختلال نقش دارند. این تفاوتها ممکن است شامل عدم تعادل در مواد شیمیایی مغزی و عملکرد ناقص انتقالدهندههای عصبی باشد که نقش مهمی در تنظیم توجه، تمرکز و هیجانات ایفا میکنند.
تشخیص اختلال شخصیت مرزی (BPD) و اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)
برای تشخیص اختلال شخصیت مرزی (BPD) و اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)، از معیارهای تشخیصی راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، نسخه پنجم (DSM-5) استفاده میشود. این معیارها به روانپزشکان و متخصصان بهداشت روان کمک میکنند تا علائم را بهدرستی شناسایی کرده و تشخیص دقیقی داشته باشند.
معیارهای تشخیصی برای اختلال شخصیت مرزی (BPD)
برای تشخیص اختلال شخصیت مرزی (BPD)، فرد باید حداقل پنج مورد از نُه معیار ذکر شده در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، نسخه پنجم (DSM-5) را داشته باشد. این معیارها شامل:
- تلاشهای مداوم برای جلوگیری از ترک شدن توسط دیگران
- روابط بینفردی ناپایدار و پرتنش
- نوسانات شدید در خودپنداره و هویت
- رفتارهای تکانشی در حداقل دو زمینه که میتوانند به خود آسیب برسانند
- احساس مکرر پوچی
- خشم شدید و مشکل در کنترل آن
- نوسانات شدید در حالات هیجانی، عموماً چند ساعت تا چند روز دوام دارند
- افکار و رفتارهای تهدیدکننده به خودکشی و خودزنی
- تجزیه شخصیت و احساس جدا شدن از خود
معیارهای تشخیصی برای اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)
برای تشخیص اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)، علائم باید از دو دسته بیتوجهی و بیشفعالی/تکانشی شناسایی شوند. فرد باید حداقل شش علامت (برای کودکان) یا حداقل پنج علامت (برای بزرگسالان) در طول مدت شش ماه یا بیشتر داشته باشد. برخی از این علائم عبارتند از:
بیتوجهی
- دشواری در متمرکز شدن بر وظایف و فعالیتها
- اشتباهات مکرر به دلیل بیتوجهی
- مشکلات در نگهداری توجه در وظایف یا بازیها
- فراموشکاری در کارهای روزمره
- ناتوانی در دنبال کردن دستورات و تکمیل وظایف
بیشفعالی/تکانشی
- حرکات زیاد و ناآرامی
- ناتوانی در نشستن به مدت طولانی
- صحبت کردن بیش از حد
- قطع کردن صحبت دیگران
- دشواری در انتظار کشیدن
روند ارزیابی و تشخیص
ارزیابی دقیق برای تشخیص اختلال شخصیت مرزی (BPD)و اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) معمولاً شامل مصاحبههای جامع، پرسشنامهها و مشاهده رفتار فرد توسط متخصص سلامت روان است. این ویژگیها میتوانند به شناسایی علائم دقیق و نحوه تأثیر آنها بر زندگی فرد کمک کنند.
مصاحبههای جامع
مصاحبههای جامع با فرد و خانواده او، یکی از مراحل اصلی در ارزیابی و تشخیص است. این مصاحبهها میتوانند به فهم عمیقتر از تاریخچه زندگی فرد، علائم فعلی و چگونگی تأثیر اختلالات بر زندگی روزمره کمک کنند.
پرسشنامهها و مقیاسهای ارزیابی
استفاده از پرسشنامهها و مقیاسهای استاندارد ارزیابی میتواند به متخصصان سلامت روان کمک کند تا میزان و شدت علائم را اندازهگیری کرده و تشخیص دقیقتری داشته باشند. این ابزارها میتوانند اطلاعات جامعی درباره رفتار، هیجانات و عملکرد فرد ارائه دهند.
آزمایشات پزشکی
در مواردی که شک به وجود سایر اختلالات جسمی یا روانی وجود دارد که ممکن است علائم مشابهی با اختلال شخصیت مرزی (BPD) یا اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) ایجاد کنند، ممکن است نیاز به آزمایشات پزشکی برای تشخیص باشد. این آزمایشات به متخصصان کمک میکنند تا مسائل جسمی یا بیولوژیکی را که میتوانند به علائم مشابهی منجر شوند، شناسایی کنند.
آزمایشات خون و عصبشناسی
آزمایشات خون ممکن است برای بررسی مسائل متابولیکی یا عفونتهایی که میتوانند علائمی مانند خستگی یا تمرکز ضعیف ایجاد کنند، انجام شوند. آزمایشات عصبشناسی نیز میتوانند برای شناسایی ناهنجاریهای ساختاری یا عملکردی در مغز که ممکن است منجر به علائم مشابه اختلال شخصیت مرزی (BPD) یا اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) شوند، مفید باشند.
احتمال تشخیص دوگانه
امکان دارد که یک فرد به طور همزمان به اختلال شخصیت مرزی (BPD) و اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) مبتلا باشد. تشخیص دوگانه این دو اختلال میتواند به دلیل شباهتهای برخی از علائم و چالشهای مرتبط با آنها باشد. افراد مبتلا به هر دو اختلال ممکن است مشکلات جدی در تنظیم هیجانات، رفتارهای تکانشی و مشکلات در روابط بینفردی را تجربه کنند.
تحقیقات نشان دادهاند که تشخیصهای همزمان اختلال شخصیت مرزی (BPD)و اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) ممکن است نسبت به تشخیص هر یک از این اختلالها به تنهایی، بیشتر به پیچیدگیهای رفتاری و روانی منجر شود. این تشخیصهای دوگانه میتواند به ناپایداری بیشتر در حالات روحی و هیجانات، افزایش ریسک رفتارهای خودتخریبی و مشکلات بیشتر در نگهداشتن تمرکز و توجه منجر شود.
برای تشخیص دقیق و درمان مناسب، مراجعه به یک متخصص بهداشت روان که با هر دو اختلال آشناست، ضروری است. تشخیص و درمان مناسب میتواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش علائم این اختلالها کمک کند.
درمان اختلال شخصیت مرزی (BPD) و اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)
درمان اختلال شخصیت مرزی (BPD) و اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) میتواند شامل استفاده از داروها و رواندرمانی باشد. این روشها میتوانند به مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد کمک کنند.
درمان دارویی
داروهای مختلفی برای درمان هر دو اختلال شخصیت مرزی (BPD) و اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) وجود دارند. انتخاب دارو بستگی به شدت علائم و پاسخ فرد به درمان دارد.
درمان دارویی در اختلال شخصیت مرزی (BPD)
برخی از داروهای رایج برای درمان اختلال شخصیت مرزی (BPD) شامل داروهای ضدافسردگی، ضد اضطراب و تثبیتکنندههای خلق هستند.
درمان دارویی در اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)
برای اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)، داروهای محرک و غیرمحرک تجویز میشوند که به بهبود توجه و کاهش تکانشگری کمک میکنند. داروهای محرک مانند متیل فنیدات و آمفتامینها شایعترین داروهای تجویزی برای اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) هستند. این داروها به بهبود توجه و کاهش تکانشگری کمک میکنند.
داروهای غیرمحرک مانند آتوموکستین نیز ممکن است تجویز شوند، بهویژه در صورت عدم تحمل داروهای محرک. این داروها به بهبود توجه و کاهش تکانشگری کمک میکنند، اما نسبت به داروهای محرک، با تاخیر بیشتری اثرگذاری خود را نشان می دهند.
رواندرمانی
رواندرمانی میتواند نقش مهمی در درمان هر دو اختلال داشته باشد.
رواندرمانی در اختلال شخصیت مرزی (BPD)
روان درمانی شناختی-رفتاری (CBT): این درمان به تغییر الگوهای فکری منفی و بهبود مهارتهای مقابلهای کمک میکند.
روان درمانی دیالکتیکی (DBT): این درمان، یکی از مؤثرترین درمانها برای اختلال شخصیت مرزی (BPD) است. این روش بر بهبود تنظیم هیجانات، کاهش رفتارهای تکانشی و بهبود مهارتهای ارتباطی تمرکز دارد. DBT شامل جلسات فردی و گروهی است و از تکنیکهای آگاهی ذهنی و تمرینات رفتاری استفاده میکند.
روان درمانی در اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)
برای اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)، روان درمانی شناختی-رفتاری (CBT) به بهبود تمرکز و کاهش تأثیرات منفی اختلال کمک میکند.
روان درمانی شناختی-رفتاری (CBT) میتواند به افراد مبتلا به اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) کمک کند تا الگوهای فکری منفی را تغییر دهند و مهارتهای مقابلهای بهتری را یاد بگیرند. این روش بهبود تمرکز و مدیریت زمان را نیز تقویت میکند.
خانواده درمانی میتواند به خانوادهها کمک کند تا بهتر با چالشهای مرتبط با اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) مواجه شوند و راهکارهای مؤثری برای مدیریت رفتارها و حمایت از کودک یاد بگیرند.
پشتیبانیهای مبتنی بر مدرسه مانند برنامههای آموزشی تخصصی و مشاوره مدرسه میتوانند به بهبود عملکرد تحصیلی کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) کمک کنند. همکاری مدارس و والدین در فراهم کردن محیطهای آموزشی مناسب بسیار حیاتی است.
تسهیلات آموزشی میتوانند برای کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) بسیار مفید باشند. برخی از این تسهیلات عبارتند از:
- وقت اضافی برای انجام آزمونها
- محیطهای خالی از خشونت برای انجام تکالیف
- دسترسی به منابع آموزشی خاص
- تعدیلهای محتوای آموزشی
گروههای حمایتی
گروههای حمایتی میتوانند به افراد مبتلا به BPD و اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) کمک کنند تا با افرادی که مشابه آنها هستند تعامل کنند و از تجربیات آنان بیاموزند. این گروهها میتوانند حمایت هیجانی، استراتژیهای مقابلهای و احساس تعلق به جامعهای بزرگتر ارائه دهند.
منابع
- National Institute of Mental Health. Borderline personality disorder.
- National Institute of Mental Health. Attention-Deficit Hyperactivity Disorder.
- Weiner L, Perroud N, Weibel S. Attention deficit hyperactivity disorder and borderline personality disorder in adults: a review of their links and risks. NDT. 2019;15:3115-3129. doi: 10.2147/NDT.S192871
- Ditrich I, Philipsen A, Matthies S. Borderline personality disorder (Bpd) and attention deficit hyperactivity disorder (Adhd) revisited – a review-update on common grounds and subtle distinctions. Borderline Pers. Disord. Emot. Dysregulation. 2021;8(1):22. Doi: 10.1186/s40479-021-00162-w