شرم و سرزنش دو احساسی هستند که بسیاری از ما در طول زندگی با آنها مواجه می‌شویم، اما وقتی به موضوع اعتیاد رفتاری می‌رسیم، این احساسات می‌توانند به موانعی جدی تبدیل شوند. این مقاله به بررسی ماهیت شرم و سرزنش در اعتیاد رفتاری می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه این احساسات می‌توانند اعتیاد را تقویت کنند. از تعریف و تفاوت‌های این دو احساس گرفته تا نقش آنها در ایجاد و تداوم اعتیاد، به بررسی عمیق این موضوعات خواهیم پرداخت. همچنین، استراتژی‌هایی برای مقابله با شرم و نقش حمایت اجتماعی در کاهش این احساسات بررسی خواهند شد. با ما همراه باشید تا بیشتر درباره این موضوع مهم بدانیم و راهکارهایی برای مدیریت این احساسات بیابیم.
ماهیت شرم و سرزنش در اعتیاد رفتاری
تعریف شرم و سرزنش
شرم و سرزنش دو مفهوم پیچیده و عمیق روانشناختی هستند که اغلب در زمینه‌های مختلف زندگی انسان، از جمله اعتیاد رفتاری، مشاهده می‌شوند. شرم یک احساس عمیق و شخصی از نارضایتی از خود است که معمولاً با احساس حقارت و ناتوانی همراه است. این احساس می‌تواند فرد را به این باور برساند که او به عنوان یک انسان، به طور کلی ناقص یا ناپسند است.
از سوی دیگر، سرزنش معمولاً به عمل یا فرآیندی اطلاق می‌شود که در آن فرد یا دیگران او را به خاطر رفتار یا اشتباهی که مرتکب شده، مقصر می‌دانند. سرزنش می‌تواند از سوی دیگران یا از خود فرد به خود باشد و معمولاً با احساس گناه همراه است.
تفاوت‌های شرم و سرزنش
تفاوت‌های ظریف اما مهمی بین شرم و سرزنش وجود دارد که درک آنها می‌تواند به مدیریت بهتر این احساسات کمک کند. شرم بیشتر به هویت فرد مربوط می‌شود و احساس می‌کند که کل شخصیت او ناقص است. برای مثال، فردی که دچار اعتیاد رفتاری است ممکن است احساس کند که به طور کلی به عنوان یک انسان شکست خورده است. این احساس می‌تواند به انزوا و خودکم‌بینی منجر شود.
در مقابل، سرزنش بیشتر به اعمال و رفتارهای خاصی مرتبط است که فرد انجام داده است. فرد ممکن است احساس کند که به خاطر یک عمل خاص، مانند شرکت در رفتار اعتیادآور، مقصر است. در حالی که شرم به کل هویت فرد حمله می‌کند، سرزنش به رفتارهای خاصی محدود می‌شود.
نقش شرم در اعتیاد رفتاری
شرم در اعتیاد رفتاری می‌تواند به عنوان یک عامل تسریع‌کننده و تقویت‌کننده عمل کند. این احساس می‌تواند فرد را به یک چرخه معیوب از انزوا و رفتارهای اعتیادآور سوق دهد. به عنوان مثال، فردی که به خاطر اعتیاد به اینترنت احساس شرم می‌کند، ممکن است برای فرار از این احساسات منفی به استفاده بیشتر از اینترنت روی آورد، که خود باعث افزایش شرم و تقویت چرخه اعتیاد می‌شود.
این چرخه می‌تواند به کاهش عزت نفس و افزایش احساس ناتوانی منجر شود، که در نهایت به تداوم و تشدید رفتارهای اعتیادآور می‌انجامد.
برای مقابله با شرم در اعتیاد رفتاری، مهم است که افراد به جای سرکوب این احساسات، آنها را بشناسند و بپذیرند. این شناخت می‌تواند اولین گام به سوی بهبود و بازیابی باشد. همچنین، ایجاد محیط‌های حمایتی و همدلانه می‌تواند به کاهش اثرات منفی شرم کمک کند و فرد را در مسیر بهبودی قرار دهد.
چگونه شرم و سرزنش اعتیاد را تقویت می‌کنند
تاثیرات روانی و عاطفی شرم
شرم در اعتیاد می‌تواند تاثیرات عمیق روانی و عاطفی بر فرد داشته باشد. این احساسات معمولاً به کاهش عزت نفس، افزایش اضطراب و افسردگی، و ایجاد حس بی‌ارزشی منجر می‌شوند. فردی که با شرم دست و پنجه نرم می‌کند، ممکن است احساس کند که او به عنوان یک شخص شکست خورده است و هیچ راهی برای بهبود وضعیت خود ندارد.
این احساسات منفی می‌توانند به انزوای اجتماعی و عدم تمایل به جستجوی کمک منجر شوند. به عنوان مثال، فردی که به خاطر اعتیاد به قمار احساس شرم می‌کند، ممکن است از دوستان و خانواده خود فاصله بگیرد و از درخواست کمک خودداری کند، زیرا می‌ترسد قضاوت شود یا طرد گردد.
چرخه شرم و اعتیاد
شرم می‌تواند به ایجاد یک چرخه معیوب بین احساسات منفی و رفتارهای اعتیادآور منجر شود. این چرخه زمانی آغاز می‌شود که فرد به خاطر رفتار اعتیادآور خود احساس شرم می‌کند. برای فرار از این احساسات ناخوشایند، ممکن است به رفتارهای اعتیادآور بیشتری روی آورد، که خود باعث افزایش شرم و تقویت چرخه اعتیاد می‌شود.
برای مثال، فردی که به خاطر اعتیاد به مواد مخدر احساس شرم می‌کند، ممکن است برای فرار از این احساسات به مصرف بیشتر مواد روی آورد، که به نوبه خود شرم او را تشدید می‌کند. این چرخه می‌تواند به کاهش بیشتر عزت نفس و افزایش احساس ناتوانی منجر شود، که در نهایت به تداوم و تشدید اعتیاد می‌انجامد.
نقش سرزنش در تداوم اعتیاد
سرزنش، چه از سوی خود فرد و چه از سوی دیگران، می‌تواند نقش مهمی در تداوم اعتیاد ایفا کند. زمانی که فرد به خاطر رفتارهای اعتیادآور خود سرزنش می‌شود، ممکن است احساس گناه و ناامیدی کند. این احساسات می‌توانند او را به سوی رفتارهای خودتخریبی سوق دهند و انگیزه او را برای جستجوی کمک کاهش دهند.
سرزنش از سوی دیگران نیز می‌تواند احساس طرد شدگی و انزوا را در فرد تقویت کند. برای مثال، فردی که به خاطر اعتیاد به الکل از سوی خانواده‌اش سرزنش می‌شود، ممکن است احساس کند که تنها و بدون حمایت است و در نتیجه به مصرف بیشتر الکل روی آورد.
برای شکستن این چرخه‌های منفی، مهم است که به جای سرزنش، بر روی ایجاد محیط‌های حمایتی و همدلانه تمرکز شود. این می‌تواند شامل آموزش به خانواده و دوستان درباره تاثیرات شرم و سرزنش و تشویق آنها به حمایت از فرد به جای قضاوت او باشد. همچنین، فرد باید به جای سرزنش خود، به جستجوی راه‌حل‌ها و منابعی برای بهبود و بازیابی بپردازد.
استراتژی‌های مقابله با شرم در اعتیاد رفتاری
شناخت و پذیرش شرم
اولین گام در مقابله با شرم در اعتیاد، شناخت و پذیرش آن است. بسیاری از افراد سعی می‌کنند از احساس شرم خود فرار کنند یا آن را نادیده بگیرند، اما این رویکرد معمولاً باعث تشدید مشکل می‌شود. شناخت شرم به معنای پذیرش این است که این احساس بخشی از تجربه انسانی است و همه افراد در مواقعی از زندگی خود آن را تجربه می‌کنند.
پذیرش شرم به فرد اجازه می‌دهد تا با آن به صورت مستقیم مواجه شود و از تاثیرات منفی آن بکاهد. به عنوان مثال، فردی که به خاطر اعتیاد به بازی‌های ویدئویی احساس شرم می‌کند، می‌تواند با صحبت کردن درباره احساسات خود با یک دوست یا مشاور، قدمی مهم در جهت کاهش بار عاطفی این احساس بردارد.
توسعه همدلی و خودمهربانی
توسعه همدلی و خودمهربانی یکی از موثرترین استراتژی‌ها برای کاهش شرم در اعتیاد است. خودمهربانی به معنای برخورد مهربانانه و بدون قضاوت با خود است، به ویژه در مواقعی که احساس ضعف یا شکست می‌کنید. این رویکرد به فرد کمک می‌کند تا به جای انتقاد از خود، به خود به عنوان انسانی که در حال تجربه چالش‌های زندگی است نگاه کند.
برای توسعه خودمهربانی، فرد می‌تواند تمریناتی مانند نوشتن نامه‌ای به خود با لحنی مهربان و حمایت‌کننده انجام دهد. همچنین، تمرین همدلی با دیگران و درک اینکه همه انسان‌ها با چالش‌های مشابهی مواجه می‌شوند، می‌تواند به کاهش احساس انزوا و شرم کمک کند.
تمرینات ذهن‌آگاهی برای کاهش شرم
تمرینات ذهن‌آگاهی ابزارهای قدرتمندی برای کاهش شرم در اعتیاد هستند. ذهن‌آگاهی به معنای حضور کامل در لحظه حال و پذیرش بدون قضاوت تجربیات درونی و بیرونی است. این تمرینات می‌توانند به فرد کمک کنند تا از چرخه‌های فکری منفی که شرم را تقویت می‌کنند، فاصله بگیرد.
برای مثال، تمرینات تنفس عمیق و مدیتیشن می‌توانند به فرد کمک کنند تا احساسات و افکار خود را بدون واکنش فوری مشاهده کند و به آنها اجازه دهند که به طور طبیعی عبور کنند. این فرآیند می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب مرتبط با شرم کمک کند و فرد را در مسیر بهبود و بازیابی قرار دهد.
به کارگیری این استراتژی‌ها نیازمند زمان و تمرین است، اما می‌تواند به طور موثری به کاهش شرم در اعتیاد و بهبود سلامت روانی و عاطفی فرد کمک کند. ایجاد یک محیط حمایتی و استفاده از منابع حرفه‌ای مانند مشاوره روانشناختی نیز می‌تواند در این مسیر بسیار مفید باشد.
نقش حمایت اجتماعی در کاهش شرم و سرزنش
اهمیت شبکه‌های حمایتی
شبکه‌های حمایتی نقش حیاتی در کاهش شرم در اعتیاد ایفا می‌کنند. این شبکه‌ها شامل خانواده، دوستان، همکاران و جامعه می‌شوند که می‌توانند با ارائه حمایت عاطفی و عملی به فرد کمک کنند.
حضور در کنار افرادی که بدون قضاوت و با همدلی به فرد گوش می‌دهند، می‌تواند به کاهش احساس انزوا و افزایش اعتماد به نفس فرد کمک کند. برای مثال، فردی که به خاطر اعتیاد به مواد مخدر احساس شرم می‌کند، می‌تواند با داشتن یک دوست یا عضو خانواده که او را بدون قضاوت حمایت می‌کند، احساس امنیت و آرامش بیشتری داشته باشد.
نقش گروه‌های حمایتی و درمانی
گروه‌های حمایتی و درمانی نیز نقش مهمی در کاهش شرم در اعتیاد دارند. این گروه‌ها فضایی امن و بدون قضاوت فراهم می‌کنند که در آن افراد می‌توانند تجربیات و احساسات خود را با دیگرانی که چالش‌های مشابهی را تجربه کرده‌اند، به اشتراک بگذارند.
در چنین محیط‌هایی، افراد می‌توانند از تجربیات و راهکارهای دیگران بیاموزند و احساس کنند که در این مسیر تنها نیستند. به عنوان مثال، گروه‌های دوازده‌مرحله‌ای مانند الکلی‌های گمنام (AA) یا معتادان گمنام (NA) می‌توانند به افراد کمک کنند تا با حمایت همتایان خود بهبودی را تجربه کنند و احساس شرم و سرزنش را کاهش دهند.
چگونه حمایت اجتماعی می‌تواند شرم را کاهش دهد
حمایت اجتماعی می‌تواند به طرق مختلف به کاهش شرم در اعتیاد کمک کند. اولاً، حمایت اجتماعی می‌تواند به افراد کمک کند تا احساس کنند که مورد قبول و ارزشمند هستند، حتی با وجود چالش‌هایی که با آنها مواجه هستند. این احساس پذیرش می‌تواند به کاهش شرم و افزایش عزت نفس منجر شود.
ثانیاً، حمایت اجتماعی می‌تواند به افراد کمک کند تا به منابع و اطلاعاتی دسترسی پیدا کنند که به بهبود وضعیت آنها کمک می‌کند. برای مثال، یک دوست یا مشاور می‌تواند فرد را به سمت درمان‌های موثر یا گروه‌های حمایتی هدایت کند.
در نهایت، حمایت اجتماعی می‌تواند به افراد کمک کند تا مهارت‌های مقابله‌ای جدیدی بیاموزند و به آنها انگیزه بدهد تا در مسیر بهبودی باقی بمانند.
در نتیجه، ایجاد و حفظ شبکه‌های حمایتی قوی و فعال می‌تواند نقش بسزایی در کاهش شرم در اعتیاد داشته باشد و به افراد کمک کند تا با اعتماد به نفس بیشتری به چالش‌های خود بپردازند. این امر نیازمند تلاش مشترک از سوی فرد و جامعه اطراف اوست تا محیطی حمایتی و بدون قضاوت فراهم شود.
رویکردهای درمانی برای مدیریت شرم در اعتیاد
درمان شناختی-رفتاری (CBT)
درمان شناختی-رفتاری (CBT) یکی از موثرترین رویکردهای درمانی برای مدیریت شرم در اعتیاد است. این روش بر تغییر الگوهای فکری و رفتاری منفی که به احساس شرم و رفتارهای اعتیادآور منجر می‌شوند، تمرکز دارد.
در CBT، فرد یاد می‌گیرد که چگونه افکار غیرمنطقی و تحریف‌شده خود را شناسایی کند و آنها را با افکار واقع‌بینانه‌تر و مثبت‌تر جایگزین کند. به عنوان مثال، فردی که احساس می‌کند به خاطر اعتیادش بی‌ارزش است، می‌تواند با کمک یک درمانگر یاد بگیرد که این احساسات را به چالش بکشد و به جای آن بر نقاط قوت و توانایی‌های خود تمرکز کند.
این تغییر در دیدگاه می‌تواند به کاهش شرم و افزایش انگیزه برای بهبود منجر شود.
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) رویکردی است که به افراد کمک می‌کند تا با پذیرش احساسات و افکار خود، از جمله شرم در اعتیاد، به جای مبارزه با آنها، به زندگی با ارزش‌ها و اهداف شخصی خود بپردازند.
در ACT، فرد یاد می‌گیرد که احساسات و افکار منفی را به عنوان بخشی طبیعی از تجربه انسانی بپذیرد و به جای اینکه توسط آنها محدود شود، به آنها اجازه دهد که بدون تأثیرگذاری بر رفتارهایش عبور کنند.
این روش به افراد کمک می‌کند تا به جای اجتناب از احساسات ناخوشایند، بر اهداف زندگی و ارزش‌های خود تمرکز کنند. برای مثال، فردی که به خاطر اعتیاد به قمار احساس شرم می‌کند، می‌تواند با پذیرش این احساس و تعهد به زندگی بر اساس ارزش‌هایی مانند صداقت و مسئولیت‌پذیری، مسیر بهبودی خود را پیش ببرد.
رویکردهای مبتنی بر شفقت و خودشفقتی
رویکردهای مبتنی بر شفقت و خودشفقتی به افراد کمک می‌کنند تا با خود به شیوه‌ای مهربانانه و بدون قضاوت برخورد کنند، که می‌تواند تاثیر بسزایی در کاهش شرم در اعتیاد داشته باشد.
این رویکردها به افراد آموزش می‌دهند که به جای انتقاد از خود، با خود به عنوان یک دوست مهربان رفتار کنند. تمرینات خودشفقتی می‌تواند شامل مدیتیشن‌های خاص، نوشتن نامه‌های مهربانانه به خود، و تمرینات ذهن‌آگاهی باشد که به فرد کمک می‌کند تا به جای تمرکز بر نقص‌ها، بر نقاط قوت و پیشرفت‌های خود تمرکز کند.
به عنوان مثال، فردی که به خاطر اعتیاد به اینترنت احساس شرم می‌کند، می‌تواند با تمرین خودشفقتی یاد بگیرد که خود را به خاطر تلاش‌هایش برای تغییر و بهبود تحسین کند، حتی اگر این تلاش‌ها به کندی پیش بروند.
در مجموع، این رویکردهای درمانی می‌توانند به افراد کمک کنند تا با شرم در اعتیاد به شیوه‌ای موثرتر و سازنده‌تر مواجه شوند و بهبودی پایدار و معناداری را تجربه کنند. انتخاب روش مناسب بسته به نیازها و ترجیحات فرد می‌تواند تفاوت بزرگی در مسیر بهبودی او ایجاد کند.
نتیجه‌گیری
در پایان، می‌توان گفت که شرم و سرزنش نه تنها می‌توانند به ایجاد و تقویت اعتیاد رفتاری کمک کنند، بلکه می‌توانند مانعی برای بهبود و بازگشت به زندگی سالم باشند. با شناخت و پذیرش این احساسات، توسعه همدلی و خودمهربانی، و استفاده از تمرینات ذهن‌آگاهی، می‌توانیم این موانع را کاهش دهیم. همچنین، نقش حمایت اجتماعی و رویکردهای درمانی همچون CBT و ACT در مدیریت شرم و سرزنش غیرقابل انکار است. بیایید با هم به سوی جامعه‌ای حرکت کنیم که در آن شرم و سرزنش جایگاهی ندارند و همگان بتوانند در محیطی حمایتی و پذیرنده به سوی بهبود حرکت کنند.
منابع
- Michèle D. Birtel, L. Wood, Nancy J. Kempa (2017). Stigma and social support in substance abuse: Implications for mental health and well-being. Psychiatry Research.
- Michael J. Broman, E. Pasman, Suzanne Brown, Jamey J. Lister, Elizabeth Agius, Stella M. Resko (2022). Social support is associated with reduced stigma and shame in a sample of rural and small urban adults in methadone treatment. Addiction Research & Theory.
- Torkel Richert, B. Svensson, Björn Johnson (2021). Experiences of Swedish Parents Seeking Social Services Support for Their Adult Children With Drug Addiction. Journal of the Society for Social Work and Research.
- J. Brailovskaia, Elke Rohmann, H. Bierhoff, Holger Schillack, J. Margraf (2019). The relationship between daily stress, social support and Facebook Addiction Disorder. Psychiatry Research.
- Trinity Parker-Grewe (2017). Fostering Awareness, Inclusivity, and Self-Efficacy: Facing Social and Internalized Recovery Stigma. N/A.
- H. Lei, Shunyu Li, M. Chiu, Minghui Lu (2018). Social support and Internet addiction among mainland Chinese teenagers and young adults: A meta-analysis. Comput. Hum. Behav..
- Rokiyah Rokiyah, Natalia Zuanda, Alrefi Alrefi, Akbari Akbari (2024). The Role of Social Support in Substance Addiction Recovery: A Systematic Review. Edusoshum : Journal of Islamic Education and Social Humanities.
- Juan Herrero, Alberto Urueña, Andrea Torres, Antonio Hidalgo (2019). Socially Connected but Still Isolated: Smartphone Addiction Decreases Social Support Over Time. Social Science Computer Review.
- Gila Chen (2006). Social Support, Spiritual Program, and Addiction Recovery. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology.
- A. Snoek, V. McGeer, Daphne Brandenburg, J. Kennett (2021). Managing shame and guilt in addiction: A pathway to recovery.. Addictive behaviors.
