راهکارهای مدیریت علایم اختلال نقص توجه بیش فعالی بزرگسالان (Adult ADHD)

اختلال نقص توجه بیش فعالی (ADHD) یک اختلال روانشناختی است که معمولاً در دوران کودکی ظاهر می شود. والدین و معلمان  ممکن است متوجه موارد زیر در رفتارهای کودک شوند:

– بسیار بیش فعال است.

-حواس پرت است، نمی تواند بدون نظارت و کمک برای مدت طولانی روی یک فعالیت تمرکز کند.

-تکانشگر است، کارها را در لحظه یا بدون فکر کردن انجام می دهد.

البته این علایم ممکن است در بسیاری از کودکان طبیعی نیز به صورت گذرا وجود داشته باشد ولی در کودکان مبتلا به ADHD این علایم به مدت طولانی وجود دارد و سبب اختلال در عملکرد طبیعی کودک شده است.

بر اساس گزارش انجمن روانپزشکی آمریکا، ADHD حدود 8.4 درصد از کودکان و 4.4 درصد از بزرگسالان را تحت تاثیر قرار می دهد.

با بالا رفتن سن کودک ممکن است علایم این اختلال خود به خود بهبود یابد اما اختلال در بیش از ۵۰ درصد از مبتلایان در بزرگسالی نیز باقی می ماند.

معمولا در این گروه، علایم بیش فعالی در بزرگسالی بهبود می یابد اما علایم تکانش گری و نقص توجه و تمرکز باقی می ماند. این علایم، می توانند یادگیری، کار و ارتباطات بین فردی فرد را مختل کند که خود منجر به تبعاتی همچون افسردگی، اضطراب، عزت نفس پایین و … می شود.

شیوع اختلال نقص توجه بیش فعالی بزرگسالان (adult ADHD)در بین دو جنس یکسان است.

علایم ADHD در بزرگسالی چیست؟

این علایم ممکن است در بزرگسالان مبتلا به این اختلال دیده شود:

۱-عدم تمرکز:

به راحتی حواسشان پرت می‌شود و توجه به جزئیات،  می تواند برای ایشان کسل کننده باشد.

گوش دادن به صحبت های دیگران برایشان دشوار خواهد بود و ممکن است قسمتی از مکالمات را فراموش کنند.

فراموشکار خواهند بود و ممکن است زمان ملاقات ها و یا محل اشیا مورد نیاز را فراموش کنند.

ممکن است وظایفی را که به آنها محول شده فراموش کنند و یا در کارشان دچار اشتباهات ناشی از بی دقتی می شوند.

 

۲-بی نظمی و ضعف در مدیریت زمان و سازمان دهی فعالیت ها

بی نظمی به دلیل ضعف در سازماندهی فعالیت ها و اشیا به وجود می آید. این افراد، معمولا به دلیل ضعف در سازمان دهی، محیط زندگی شلوغ و به هم ریخته ای دارند.

سازماندهی و برنامه ریزی فعالیت ها برای افراد مبتلا به اختلال نقص توجه بیش فعالی بزرگسالان (adult ADHD)سخت است، بسیاری از کارها را با اشتیاق شروع می کنند ولی بعد از مدتی به دلیل ضعف در برنامه ریزی آنها را نیمه تمام رها می کنند.

همچنین پیروی از دستورالعمل ها برایشان سخت است.

این افراد در مدیریت زمان مشکل دارند و معمولا در سر قرارها دیر حاضر می شوند.

کارهایی که نیاز به تمرکز دارند را به تعویق می اندازند و تعلل دارند.

معمولا با عقب انداختن فعالیت ها، یا فعالیت را به کل انجام نمی دهند و یا در دقیقه ۹۰ ان را با تمرکز بیش از حد (hyperfocus ) و با کیفیت نامناسب انجام می دهند.

۳-تکانشگری و بی قراری

تمایل دارند کارها را در لحظه و بدون فکر انجام دهند و افکارشان را نمی توانند کنترل کنند و ذهن شلوغی دارند.

ممکن است جملات دیگران را در هنگام حرف زدن قطع کنند و به صورت تکانشی حرف های نامناسبی بزنند.

بدون توجه به عواقب، اقداماتی مانند سرمایه‌گذاری های نادرست یا خرید های غیر معمول انجام دهند.

انتظار برایشان سخت است و نشستن بدون فعالیت برایشان کسل کننده است. در این زمان ها ممکن است دایما روی صندلی تکان بخورند یا به طور مکرر راه بروند.

ممکن است به سرعت تحریک پذیر، بی حوصله یا ناامید شوند و یا به سرعت عصبانی شوند.

۴-تمرکز بیش از حد (hyperfocus)

افراد مبتلا بهاختلال نقص توجه بیش فعالی بزرگسالان (adult ADHD) ممکن است کاملا در فعالیتی به گونه ای غرق شود که از هر چیزی که در اطرافش رخ می دهد بی خبر شود.

مثلا شروع به مرتب کردن اتاق یا خانه کند و یا زمانی را صرف مطالعه یک کتاب کند.

البته این اعمال، معمولا جهت تعلل و اجتناب از فعالیت دیگری که نیاز به تمرکز بیشتری دارد به صورت ناخودآگاه انجام می شوند.

علایم فوق اختلالات زیادی در عملکرد بزرگسالان مبتلا به ADHD  از جمله روابط بین فردی، شغلی، تحصیلی و … ایجاد می کند.

۵-اختلال در روابط بین فردی

افراد مبتلا بهاختلال نقص توجه بیش فعالی بزرگسالان (adult ADHD) قادر به تمرکز کافی در گفتگوها نیستند و قسمت هایی از مکالمات از خاطرشان می رود. همچنین گاهی اوقات به دلیل تمرکز بیش از حد (hyperfocus) به حرف های نزدیکان بی توجه می شوند.

تکانش گری و پریدن در صحبت های دیگران یا تحریک پذیری نیز از جمله عواملیست که روابط بین فردی این افراد را مختل می سازد.

۶-اختلال در انجام وظایف شغلی و تحصیلی

به دلیل ضعف در سازماندهی فعالیت ها، عدم تمرکز و فراموشکاری و بی نظمی، معمولا به اندازه تلاششان در انجام وظایف شغلی و تحصیلی خود موفق نیستند.

۷-بحران های عاطفی 

زندگی بااختلال نقص توجه بیش فعالی بزرگسالان (adult ADHD)می تواند چالش برانگیز باشد.مسایل کوچک می توانند غیرقابل تحمل به نظر برسند یا باعث تغییرات خلق شوند.

بزرگسالان مبتلا به ADHD اغلب نسبت به خود بیش از حد انتقادی هستند که می تواند منجر به تصور منفی از خود شود. خیلی از انها خود را تنبل و بی نظم می دانند و فکر می کنند علایم ADHD جزیی از ویژگیهای ذاتی ایشان است و دایما خود را به خاطرشان سرزنش می کنند.

به دلیل اینکه علی رغم تلاششان به نتیجه دلخواه دست پیدا نمی کنند، انگیزه شان را برای ادامه کارها با کوچکترین نشانه از عدم موفقیت از دست می دهند.

به دلیل بیقراری و تلاش مداوم برای تمرکز زود خسته می شوند.

به دلیل دشواری در تمرکز و اختلال در روابط بین فردیشان ممکن است دچار اضطراب باشند.

بعضی از آنها ممکن است جهت مقابله با اضطراب یا افزایش تمرکز به مواد مخدر روی بیاورند. اگرچه رفتارهای تکانشی نیز یکی از عوامل خطر مصرف مواد است.

تشخیص اختلال نقص توجه بیش فعالی بزرگسالان (adult ADHD)

تشخیص ADHD در دوران کودکی یا نوجوانی بر اساس شرح حال از خود فرد، والدین و گاها گزارشات معلم و ناظم توسط متخصصین روانپزشکی صورت می گیرد. متاسفانه به دلیل عدم آگاهی والدین و معلمان در زمان های گذشته، بسیاری از کودکان علی رغم داشتن علایم، تشخیص داده نمی شدند و از درمان محروم می شدند. بنابراین ممکن است این اختلال علی رغم وجود علایم آن در دوران کودکی، برای اولین بار در بزرگسالی تشخیص داده شود. نکته مهم این است که  افراد به طور ناگهانی در بزرگسالی به این بیماری مبتلا نخواهند شد‌. به همین دلیل بررسی وجود علایم در دوران کودکی برای تشخیص ضروری است.

تشخیص اختلال در بزرگسالان نیز بر مبنای شرح حال از خود فرد و اطرافیان صورت می گیرد. اگرچه نتایج هیچ آزمون روانشناختی به تنهایی تشخیص را رد یا تایید نمی کند، اما می تواند به عنوان ابزاری کمک تشخیصی استفاده شود.

با توجه به اینکه علایم اختلال نقص توجه بیش فعالی بزرگسالان (adult ADHD) در بسیاری از بیماری های دیگر مشاهده می شود، بررسی سایر اختلالات روانپزشکی و انجام معاینه فیزیکی و آزمایش خون برای رد این اختلالات ضروری است.

کارنامه مدرسه و وضعیت تحصیلی دوران کودکی اهمیت زیادی دارد. نظراتی در مورد مشکلات رفتاری، تمرکز ضعیف، عدم تلاش یا عدم موفقیت در مقایسه با پتانسیل فرد در کارنامه تحصیلی به نفعاختلال نقص توجه بیش فعالی بزرگسالان (adult ADHD) است.

گزارشات والدین، خواهر و برادر ها نیز از رفتارهای دوران کودکی فرد بسیار کمک کننده است.

موفقیت تحصیلی و شغلی به معنای رد اختلال نقص توجه بیش فعالی بزرگسالان (adult ADHD) نیست چرا که گاهی اوقات، عوامل تسهیل‌گر مانند معلم خصوصی یا نظارت والدین و یا تلاش بیش از حد فرد مانع بروز اختلال قابل مشاهده می گردد.

وجود ADHD در سایر اعضای خانواده نیز به نفع است.

علت شناسی

ژن ها نقش مهمی در ابتلای فرد بهاختلال نقص توجه بیش فعالی بزرگسالان (adult ADHD) ایفا می کنند. همچنین بسیاری از عوامل دیگر از جمله عوامل اجتماعی و محیطی نیز در این امر دخیل هستند.

مطالعات نشان داده است که خطر تشخیصاختلال نقص توجه بیش فعالی بزرگسالان (adult ADHD) در خواهر و برادر یک فرد مبتلا به ADHD در مقایسه با خواهر و برادر فرد سالم ۹  برابر بیشتر است.

درمان

برنامه های درمانی می تواند شامل درمان دارویی، روان درمانی و تسهیلات و بهسازی محیطی باشد.

۱-درمان دارویی

در بزرگسالان مبتلا به اختلال نقص توجه بیش فعالی (Adult ADHD) اغلب داروهای محرک تجویز می شوند. مطالعات نشان می‌دهد که حدود دو سوم بزرگسالان مبتلا به ADHD که این داروها را مصرف می‌کنند، بهبود زیادی در علائم خود دارند.

از جمله این داروها می توان متیل فنیدیت (ریتالین، کنسرتا، اکواسیم)، دگزامفتامین (دگزادرین) و لیسدگزامفتامین (الوانس) را نام برد. این داروها کوتاه اثر و سریع الاثر هستند یعنی باید روزانه مصرف شوند و پس از مصرف علایم را به سرعت بهبود می دهند.

این داروها می توانند مورد سوء مصرف قرار گیرند، بنابراین تجویز و توزیع آن ها معمولا سخت گیرانه است و به راحتی در دسترس افراد قرار ندارد. عوارض جانبی داروها شامل کاهش وزن و بی خوابی است.

دسته دیگر داروها در درمان اختلال نقص توجه بیش فعالی در بزرگسالان (Adult ADHD)، داروهای غیرمحرک است. یکی از این داروها اتوموکستین است. اتوموکستین، چندین هفته طول می کشد تا اثر خود را شروع کند. عوارض جانبی آن شامل اسهال و درد معده است. کلونیدین و گوانفاسین نیز در کاهش علایم تکانشگری موثر هستند.

۲-روان درمانی

روان درمان شناختی رفتاری (CBT)  از موثرترین روان درمانی ها در درمان اختلال نقص توجه بیش فعالی در بزرگسالان (Adult ADHD) است. CBT در کنار درمان دارویی به خصوص در افرادی که علایم باقیمانده علی رغم مصرف دارو دارند در بهبود علایم به افراد کمک می کند.

در افراد مبتلا بهاختلال نقص توجه بیش فعالی بزرگسالان (adult ADHD) به خصوص افرادی که در کودکی تشخیص داده نشده و درمان مناسب را دریافت نکرده اند، الگوهای رفتاری و فکری غلطی به وجود می آید که CBT  با اصلاح این الگوها می تواند به این افراد کمک کند. معمولا جلسات CBT برای اختلال نقص توجه بیش فعالی بزرگسالان (adult ADHD)، شامل ۱۵ تا ۲۰ جلسه ۵۰ دقیقه ای است.

۳-تسهیلات و بهسازی محیط

در صورتی که به اختلال نقص توجه بیش فعالی (Adult ADHD) مبتلا هستید،‌این اقدامات علاوه بر درمان دارویی و روان درمانی می تواند به شما کمک کند:

1. با مطالعه مطالب موجود در وبسایت های معتبر و کتب مربوطه در مورداختلال نقص توجه بیش فعالی بزرگسالان (adult ADHD)بیشتر بدانید.
2. سایر افراد نزدیک را در جریان علایم این اختلال بگذارید البته از تشخیص به عنوان “بهانه” استفاده نکنید. دریابید که آنها مشکلات شما را چگونه می بینند و متوجه شده اند که چه چیزهایی باعث بهتر یا بدتر شدن حال شما و آنها می گردد.
3. به یک گروه خودیاری بپیوندید یا از برخی از اتاق های گفتگوی وب برای افراد مبتلا بهاختلال نقص توجه بیش فعالی بزرگسالان (adult ADHD) استفاده کنید.
4. کارهایی را که می توانید به خوبی انجام دهید به خودتان یادآوری کنید.
5. برای خود اهداف واقع بینانه تعیین کنید.
6. از فهرست ها و یادداشت های روزانه استفاده کنید. از یادآورهای الکترونیک استفاده کنید.
7. هر روز زمانی را به برنامه ریزی کارهای روز بعد اختصاص دهید.
8. اهداف بزرگ را به وظایف کوچکتر و قابل مدیریت تقسیم کنید.
9. یاد بگیرید حالات خود را تحمل کنید (بدون وحشت یا فاجعه سازی): مثلا هیچ وقت نگویید نه “من ناامید هستم” یا “من هرگز موفق نمی شوم “.
10. داروها را طبق دستور مصرف کنید. اگر دارویی برای ADHD یا هر بیماری دیگری مصرف می کنید، دقیقاً طبق دستور مصرف کنید. مصرف همزمان دو دوز برای جبران دوز فراموش شده می تواند برای شما مضر باشد و مشکلات زیادی را ایجاد نماید. اگر متوجه عوارض جانبی یا سایر مشکلات شدید، در اسرع وقت با پزشک خود صحبت کنید.
11. در مورد زمان واقع بین باشید: مغز شما متفاوت از سایر افراد  کار می کند و ممکن است انجام کارها بیشتر طول بکشد. این  مورد اشکالی ندارد. یک چارچوب زمانی واقعی برای کارهای روزانه خود در نظر بگیرید، و فراموش نکنید که اگر فکر می‌کنید به آن‌ها نیاز دارید، استراحت کردن را فراموش نکنید.
12. عوامل حواس پرتی را کاهش دهید: برای انجام کار سعی کنید حواس پرتی نداشته باشید. اگر متوجه شدید که موسیقی با صدای بلند یا تلویزیون حواس‌تان را پرت می‌کند، آن را خاموش کنید یا از برخی هدفون های گوش گیر ویا هدفون‌های حذف نویز برای خاموش کردن صداها استفاده کنید. گوشی خود را در حالت بی صدا قرار دهید.  به مکانی آراام بروید و چیزهایی که حواس تان را پرت می کنند از بین ببرید و ازد یگران نیز بخواهید به شما کمک کنند. اگر می توانید، در اتاقی کار کنید و در آن را ببندید. فضای خود را به گونه ای تنظیم کنید که به تمرکز شما کمک کند.
13. نه گفتن را  یاد بگیرید: تکانشگری یکی از عوارض جانبی ADHD است. ممکن است بدون در نظر داشتن محدودیت های خود به درخواست های سایرین پاسخ مثبت بدهید. همواره برای پاسخ به درخواست های دیگران از دیگران وقت بخواهید و بگویید اجازه دهید فکر کنم و به شما پاسخ دهم.  از خود بپرسید: آیا واقعاً می توانم این کار را انجام دهم؟ با خود و با دیگران در مورد آنچه ممکن است و آنچه نیست صادق باشید. وقتی نه گفتن برای شما آسان شد، می توانید از چیزهایی که به آنها بله می گویید لذت بیشتری ببرید.

منابع

1. Boonstra, A. M., Oosterlaan, J., Sergeant, J. A., & Buitelaar, J. K. (2005). Executive functioning in adult ADHD: a meta-analytic review. Psychological medicine, 35(8), 1097–1108. https://doi.org/10.1017/s003329170500499x
2. Roselló B, Berenguer C, Baixauli I, Mira Á, Martinez-Raga J, Miranda A. Empirical examination of executive functioning, ADHD associated behaviors, and functional impairments in adults with persistent ADHD, remittent ADHD, and without ADHD. BMC Psychiatry. 2020 Mar 24;20(1):134. doi: 10.1186/s12888-020-02542-y. PMID: 32204708; PMCID: PMC7092442.